Ineke Houtman over Telefilm Matties

Spannende kinderfilms voor de doelgroep zes tot twaalf jaar, waarbij het voor (groot)ouders ook leuk is om mee te kijken. Dat is het uitgangspunt van de zes Telefilms dit jaar. In Matties (winnaar Cinekid Jeugdjuryprijs) van regisseur Ineke Houtman is de twaalfjarige Ilias helemaal ontredderd wanneer zijn vriend en grote voorbeeld bij een vergismoord om het leven komt.

Ineke Houtman (Polleke, 2003; Hotel de grote L, 2017) heeft al heel wat jeugdfilms op haar naam staan, maar het op locatie in Osdorp gedraaide Matties is duidelijk anders dan wat we tot nu toe zagen. Een realistisch verhaal met spanning, humor en gevoel, gevangen met een levendige handcamera die je midden tussen de jonge spelers zet. Nieuw terrein, bevestigt Houtman.

“Ik heb nu zoiets van: de beuk erin. Ik wil ook andere dingen uitproberen. Iets wat die kids nu overkomt, zoals het op straat is, met alle verlokkingen. Zodat het herkenbaar is voor de jeugd.” We zien bijvoorbeeld hoe hoofdpersoon Ilias met dubieus verdiend geld een dure telefoon koopt voor een vriendinnetje.

“Voor de beweeglijke stijl was ik geïnspireerd door American Honey van Andrea Arnold. Dat ligt cameraman Sander Snoep, met wie ik veel werk en die ook veel documentaires doet, heel goed.”

Dicht bij de belevingswereld van het jonge publiek en van de tieners die in de film spelen. “Er is bijvoorbeeld een situatie waarin Ilias en twee vriendjes die samen met hem drugs bezorgen, fantaseren wat ze met het geld kunnen doen. Die stukken zijn geïmproviseerd. Ik wist dat het erin zat omdat er tijdens de repetities zulke geestige dingen opkwamen die zó helemaal van hun wereld zijn. Bij de opname heeft Sander tien minuten achter elkaar gedraaid. Daar hebben we die scène uit gesneden.”

Open houding
“Om me die wereld eigen te maken heb ik meegelopen met Safoan Mokhtari, een projectleider jeugd en veiligheid bij de gemeente Amsterdam, die als Kami-Kazi ook rapper is. Hij probeert jongens die met wapens lopen en niet veel geld hebben een ander perspectief te bieden. Laten zien dat ze niet in de criminaliteit hoeven te gaan om geld te hebben. Hij spreekt uit ervaring, want hij is ook zo’n jongen geweest. Nu zet de gemeente hem in op scholen, dat doet hij waanzinnig goed.” En lachend: “Hij komt bovendien aanrijden in een dikke bak. Beter aan de bak dan in de bak. Dat slaat aan bij die jongens!”

“Een andere ervaringsdeskundige met wie ik heb meegelopen is Serginho Stekkel. Opgegroeid in Oost, tussen jongens waarvan nu een groot deel niet meer leeft. Toen hij zo’n vijftien jaar oud was kon hij heel goed voetballen, zo is hij ontsnapt aan een criminele wereld waar hij anders misschien in meegezogen zou zijn. Maar om te zeggen dat dat hem het leven gered heeft, zou zijn ouders te kort doen. Met Serginho ben ik meegegaan naar buurthuizen om met de jongeren zelf te praten. Daar heb je eigenlijk nog het meest aan. Ik heb er enorm van genoten hoe ze in hun wereld laten kijken. Ze waren heel open.” Waar Houtman geamuseerd aan toevoegt dat ze haar wel de hele tijd met ‘U’ bleven aanspreken.

“Om de repetities op te starten hebben we het een keer met z’n allen gehad over geheimen, wat je doet en waarvan je niet wil dat anderen het weten. Het delen van die intieme verhalen heeft ons dichter bij elkaar gebracht. Alles was eigenlijk daarna bespreekbaar. Afspraak vooraf was dat wat we elkaar vertelden niet buitenskamers zou komen.”

Vergismoord
De meeste jongeren die in de film spelen, zitten op multiculturele scholen. Rachid, het maatje van Ilias dat ook snel geld wil verdienen, wordt gespeeld door een jongen die in een wijk woont waar veel criminaliteit is. Ook veel anderen weten hoe het gebeurt, al doen ze er zelf niet aan mee. Houtman: “Volgens mij zien ze ook veel films in dat genre.”

Ilias zelf wordt gespeeld door Shad Issa die hiervoor in El houb was te zien. “Toen mijn vaste castingdirector Martha Mojet hem naar voren schoof, wilde ik eerst een jonger iemand. Shad Issa is veertien. Maar hij was gewoon de beste en we hebben hem jonger gekleed.”

Ilias’ grote vriend Younes, die in de film stage loopt in een buurthuis en bij vergissing wordt doodgeschoten, is ook zo iemand die jongeren een goed pad probeert voor te houden. “Dat is een idee van Maarten Lebens, die het scenario heeft geschreven. In Wittenburg, waar hij heeft gewoond, is een vergismoord gepleegd waarbij een jongen van zeventien het slachtoffer was. Een heel, heel, nare geschiedenis. Maarten laat zoiets zien vanuit het standpunt van een jongen van twaalf die vaak in dat buurthuis komt omdat zijn ouders allebei werken. Wat doet dat met hem als zijn beste vriend er niet meer is? Voor je het weet doe je iets wat je niet tegen je ouders durft te zeggen.”

“Ik begreep dat zoiets heel realistisch is. De aantrekkelijkheid van geld is heel groot en er zijn klusjes die je moeilijk kunt weigeren. En zodra je begint, kunnen ze je chanteren. Dat is een bekend pad, waar Maarten veel research naar heeft gedaan. We willen geen flauwekul verkopen.”

Toch vroeg een meisje uit het Cinekid-publiek waarom in de film niemand met messen loopt. “Goeie vraag was dat. Nou, ik vond dat het zo al hard genoeg was.”

Twee culturen
De wereld van Ilias, zoals Lebens en Houtman die voorschotelen, is realistisch, met energieke jongens, mondige meisjes en bewust gekozen accenten. Zo is Ilias een kind van twee culturen. Zijn vader (Hicham Khayale) is van Marokkaanse afkomst, moeder (Rian Gerritsen, de enige professionele acteur in de film) is een witte Nederlandse. “In zulke gezinnen is er veel discussie over de opvoeding.” Verder zijn witte Nederlanders hier voornamelijk afnemers van de drugs. “De hele Zuidas barst van de snuivende yuppen.”

Een andere keus is dat Ilias geen moeilijke jeugd heeft, iets wat we vaak met criminaliteit associëren. “Dat zou een te gemakkelijk verhaal zijn. Wij laten zien dat je ook met warme ouders aan hun aandacht kan ontsnappen. En met een warm gezin zie je duidelijker wat Ilias dreigt kwijt te raken.”

“Ik vond het een heel fijne film om te maken, omdat het maatschappelijk is, en, hoop ik, echt iets kan doen voor jongeren. Toen na de vertoning op Cinekid de spelers op het podium stonden was een van de vragen uit de zaal of ze nog tips hadden. ‘Ja, goed naar je ouders luisteren.’ Hilarisch was dat. Ja, en erover praten. Als je met je ouders praat over wat je overkomt kunnen ze je in ieder geval helpen met ‘nee’ te zeggen. Ook al heb je een misstap begaan, zeg het alsnog, gooi het open. Dat hebben we geprobeerd te laten zien.”

“Op Cinekid sprak Matties het jonge publiek aan. Een spannend verhaal, maar ook triest. Ook de ouders zagen dat het jongeren raakt. Ze kwamen enthousiast naar me toe en zeiden: ‘Dit móet in de bioscoop.'”

Toch blijft het bij de televisie-uitzending, misschien niet de beste plek om de doelgroep te bereiken. “Heel jammer, we hebben de bioscoop nog wel geprobeerd, maar dat het niet kan heeft onder andere met muziekrechten te maken. Veel raps op de soundtrack zijn wel gecleard voor televisie, maar niet voor de bioscoop.”

De jonge acteurs hadden al laten weten graag nog eens iets te maken. Aardig nieuwtje is nu dat Houtman binnenkort gaat praten met een van hen. “Een schat van een jongen met een geweldig komisch talent. Hij zei op een gegeven moment: ‘Ik heb een plan.’ Dus ik zei: ‘Oké, leuk, stuur ’s op.’ Hij wil een thriller maken. Binnenkort ga ik kijken of daar iets in zit. Het zou heel leuk zijn om met hem en anderen uit Matties weer iets te doen.”

Matties (Producent: DOXY | Omroep: VPRO) wordt zondag 15 januari 2023 om 10:00 uur uitgezonden op Zapp (NPO3). Lees ook ons setverslag in de rubriek Actie!.