Harrie Geelen Filmcollectie

Hij kon in animatie bijna alles – en wat hij niet kon probeerde hij ook. Want: “Ik maak dingen omdat ik ze wil. En niet omdat ik ze kan.” Met zijn ongewoon veelzijdige oeuvre verdient Harrie Geelen een plek in het pantheon van de Nederlandse animatie.

Harrie Geelen. Hoeveel mensen in Nederland zouden die naam kunnen thuisbrengen? En hoeveel filmliefhebbers? Mijn sterke vermoeden is: te weinig. Terwijl het beste wat Geelen gemaakt heeft, behoort tot het beste wat de Nederlandse animatiewereld heeft voortgebracht.

Daarom is het zo mooi dat animatiekenner Jan-Willem de Vries in eigen beheer deze verzamel-dvd heeft uitgebracht. Een fraaie aanvulling op De Vries’ eerdere eigen uitgaven over de Toonder Studio’s, waaraan Geelen voor een belangrijk deel van zijn carrière verbonden was.

Geelen was niet alleen animator, hij illustreerde ook kinderboeken, schreef liedjes en was scenarist van populaire jeugdseries als Q&Q (1974/76) en Kunt u mij de weg naar Hamelen vertellen, mijnheer? (1972-76). Wat ertoe leidde dat Hamelen-ster Rob de Nijs de hoofdrol insprak en inzong van Geelens met souplesse geanimeerde Het verhaal van de krekel en de mier (1978), terwijl de muziek werd geschreven door Hamelen-componist Joop Stokkermans.

Geelen was ook scenarist van de familiefilm Als je begrijpt wat ik bedoel (1983), de eerste avondvullende Nederlandse animatie, over Toonders personages Ollie B. Bommel en Tom Poes. Bekend is dat Marten Toonder zelf weinig enthousiast was over het resultaat; Geelen neemt deze gelegenheid te baat om, in het bijgevoegde documentaireportret door Hans Walther, te benadrukken dat Toonder over zijn werk niet ontevreden was.

Samen genomen kan dit gemakkelijk de verkeerde indruk geven: dat Geelen, net als het grootste deel van het publiek, animatie ziet als iets voor kinderen. Maar dat klopt niet. “Ik houd niet heel erg van gelikt werk”, zegt hij tegen Walther, en hij animeerde zijn scenario’s daarom het liefst zelf: “Als je het aan een ander gaf, dan werd het weer Disney.” En dat wilde hij niet. De meeste korte films op deze dvd onderschrijven, in hun licht chaotische, vaak schetsmatige losheid, die liefde voor ongepolijste, vaak juist op volwassenen gerichte creativiteit.

Ideeënman
Dat geldt vooral voor zijn twee beste werken: animatiedocumentaires, vooruitstrevend voor die tijd, waarbij oorspronkelijk interviewmateriaal, verzameld door heel Nederland, met allerlei accenten, is voorzien van een losse animatiestijl, die wisselt van persoon tot persoon (zonder ooit te lijken op de echte geïnterviewden, omdat Geelen die niet zelf had gezien). Geelen gaat van potlood tot penseel, van zwart-witschetsen tot kleurrijk geaquarelleerde straattaferelen en van komische karikaturen tot psychologische portretten met genuanceerde blikken en bewegingen. Een staalkaart van stijlen van een maker die zichzelf tegenover Walther met recht “typisch een ideeënman” noemt – deze films tellen minstens één creatief idee per shot.

De eerste, Je moet het zelf maar (w)eten, een opdrachtfilm uit 1973 voor het Voorlichtingsbureau voor de Voeding, gaat over ongezond eten. Jong en oud vertellen, streng of giechelend, wat ze daarover menen te weten. De spreektaal (vaak straattaal) geeft, met zijn natuurlijke haperingen en herhalingen, in combinatie met de karikaturale personages, vanzelf een komisch effect. Maar Geelen speelt verder, door iemand op de rug af te beelden, woorden bij dieren in de mond te leggen, oneffenheden als een microfoon die eerst nog te ver weg staat of een telefoon die tussendoor rinkelt er gewoon in te houden, en vooral met zijn levendige, grillige lijnvoering, die hem in staat stelt om met een kleine beweging in iemands gezichtsuitdrukking of handgebaar een detail in de dialoog te benadrukken.

Deze film is duidelijk gemaakt voor een volwassen publiek. Net als Gouden Kalf-winnaar Getekende mensen (1984), een relatief lange opdrachtfilm van 22 minuten voor een stichting voor drugsverslaafden, die nog beter is – vooral vanwege het zwaardere onderwerp. Ook hier een eindeloze afwisseling van tekenstijlen en achtergronden, maar dit keer minder komisch en vooral tragisch. Geelen vindt treffende portretten voor verslaafden als het meisje dat vertelt dat ze zo stoned was dat “ik niet meer wist wat ze met me deden, het enige wat ik belangrijk vond, was dat ik de poen kreeg”. En ook wanhopige ouders komen aan het woord, zoals de onvermurwbare vader die liever nog had dat zijn verslaafde kind dan maar “onder de groene zoden” lag: “Dan had ik ze kunnen bezoeken. En dan had ik kunnen zeggen: daar ligt een kind van ons. Daar.”

Tijdsdruk
Dit zijn ook de twee films die, samen met twee korte commercials, door EYE zijn gerestaureerd en dus in uitstekende kwaliteit op deze dvd staan. De meeste films komen echter uit Geelens privécollectie, waarbij de best beschikbare kwaliteit vaak niet beter is dan de VHS die Geelen destijds mee naar huis kreeg. Dat wetende, valt het allemaal nog alleszins mee.

Bovendien: het werk is ook inhoudelijk lang niet allemaal even sterk. Maar wel zeer veelzijdig. Omdat de Toonder Studio’s zo veel commercials animeerden voor zo veel verschillende opdrachtgevers moest Geelen voortdurend (en vaak onder hoge tijdsdruk) van stijl wisselen. Dus combineerde hij live-action met animatie, stop-motion met pentekeningen, schilderwerk met gefotografeerde cut-outs. En hij pionierde met computeranimatie – helaas is die inmiddels, ondanks de vele rekenuren die destijds voor elke seconde computerbeeld nodig waren, behoorlijk verouderd. En ook de live-action poppen van de onuitstaanbare tv-serie De Sommeltjes (2003) zijn terecht weggemoffeld bij de extra’s.

Harrie Geelen Filmcollectie Nederland, 2015 | Regie Harrie Geelen | 163 minuten | dvd in eigen beheer | €20,90