Dovlatov

Russische schrijvers en drank

Alexei German jr. kijkt in Dovlatov door de ogen van de dissidente schrijver Sergei Dovlatov naar het Russische schrijversmilieu in de repressieve Brezjnev-periode. Treurig, maar ook een tijd met een heilig geloof in de literatuur.

Het is 1 november 1971 in Leningrad, zegt een tekstje bij de openingsbeelden van Dovlatov. Als de film ruim twee uur later eindigt, zijn we bijna een week verder. In de tussenliggende dagen zijn we ondergedompeld in het dissidente schrijversmilieu in Leningrad. Dat betekent zuipen, flirten en elkaar met gevatte opmerkingen de loef afsteken, maar ook en vooral klem zitten tussen het onderdrukkende communistische regime en de vrijheid om te schrijven wat je wilt.

De schrijver Sergei Dovlatov (Milan Maric) fungeert voor de kijker als gids door dit milieu. Fijn dat regisseur Alexei German jr. hem meteen in de eerste scènes over zijn afkomst en leven laat praten, want Dovlatov is in het Westen zeker niet de bekendste Russische schrijver. De in 1941 in een artistiek milieu geboren Dovlatov (moeder actrice, vader theaterregisseur) was een tiener in de tijd van de Dooi, de tienjarige periode na Stalins dood waarin leider Nikita Chroesjtsjov de (artistieke) teugels liet vieren. Dovlatov, die schrijver wilde worden, had de pech dat Chroesjtsjov in 1964 het veld ruimde, waarna opvolger Leonid Brezjnev de teugels weer aantrok. Dovlatov kreeg zijn literaire werk niet gepubliceerd en verdiende de kost met suf journalistiek werk voor bedrijfsbladen; artikelen als een interview met een recordhoudster koeien melken en een verslag van een bijeenkomst van oorlogsveteranen. German laat Dovlatov in de film zeggen dat hij en zijn vrienden “niets eerlijks en serieus” kunnen publiceren. Ondertussen is zijn privéleven door zijn overspel een chaos en leeft hij gescheiden van zijn vrouw en zoontje. Om te kunnen publiceren emigreert hij in 1978 naar de Verenigde Staten, waar hij twaalf jaar later, 48 jaar oud, overlijdt aan een hartaanval.

In Dovlatov, te zien in het Eye-programma Previously Unreleased, worden we door de steeds wanhopigere culturele rebel op sleeptouw genomen in Leningrad. Dovlatov is er niet de enige die het moeilijk heeft, want onder vele anderen ontmoeten we ook Josef Brodksy en Jevgeni Jeftoesjenko. Het klinkt treurig, en dat is het ook, maar als tragikomische schets van een milieu waarin iedereen altijd met iedereen met veel drank overgoten particuliere en literaire ruzies uitvecht, is Dovlatov ook erg geestig. De heftigheid van de ruzies zegt trouwens veel over het belang dat men in die tijd aan literatuur hechtte. Schrijvers deden ertoe in de repressieve Sovjet-Unie. Clandestien gedrukte literatuur (samizdat) circuleerde op grote schaal in culturele kringen en werd uitvoerig bediscussieerd. Dat Dovlatov ook melancholiek stemt, komt doordat literatuur die grote rol al lang niet meer speelt in Rusland. “Ik denk dat we de laatste generatie zijn die de Russische literatuur kunnen redden”, zegt iemand in Dovlatov. Of dat gelukt is, mogen wij beoordelen.