Detachment

Zo veel pretenties hebben en dan niet ontsporen. Tony Kaye bleek met het neonazidrama American History X al niet de koning van het sober meanderende verhaal maar in Detachment gaan echt alle remmen los.

In films is het Amerikaanse openbaar onderwijs doorgaans een ruïne. Rond ’85 vertoonde het verval zich voor het eerst als de schattige rebellie van witte tieners in The Breakfast Club en Ferris Bueller’s Day Off. Tien jaar later was de toon veel harder — detectiepoortjes, uitzichtloosheid in de binnensteden — maar toen bestond de Amerikaanse droom nog. Ik herinner me Dangerous Minds uit 1995 waarin Michelle Pfeiffer al die achterstandsminderheden wel eens even met geïnspireerde speeches van de crack kwam genezen. Tien jaar later werd de leugen op een andere manier geserveerd. In Half Nelson met Ryan Gosling was het de leraar die verslaafd was aan crack. Geen probleem, hij kon toch inspirerende speeches houden. Al zouden die maar één leerling redden, dan was het allemaal niet voor niks geweest.
Ook Tony Kaye’s Detachment grossiert in dat soort over-the-top drama. De film begint met een citaat van de Franse schrijver Albert Camus en eindigt met Edgar Allan Poe’s The Fall of the House of Usher. In de tussenliggende anderhalf uur houdt Adrian Brody als invaldocent Henry Barthes inspirerende speeches voor de klas en probeert hij in de avonduren een tienerhoertje ervan te overtuigen om een andere carrière te zoeken.
Maar het is niet het drama dat van Detachment een imponerende en misschien zelfs een inspirerende film maakt. Het is z’n provocerende en confronterende toon. Het lef om de wanhoop te laten zien. Het is de eerlijkheid waarmee de film de veranderde en ondertussen destructieve relatie tussen leraren en de mondige leerlingen en ouders in de ogen ziet. Iedereen moest toch mondig worden? Hoe kun je dan ooit orde in de klas houden?, vraagt Kaye. Niemand laat zich meer iets vertellen. En dus ook niet leren.
Henry’s personage zal niet toevallig dezelfde achternaam hebben als Roland Barthes, de Franse filosoof die de auteur doodverklaarde en alle betekenisgeving van een boodschap bij de ontvanger legde. Bij de leerling dus. Die moet iets willen leren, anders houdt het op.
Je zou willen dat Detachment gezien wordt door iedereen die iets met onderwijs te maken heeft. En eigenlijk ook door iedereen daar buiten. Want de fundamentele vraag die hier op tafel ligt is of kinderen nog iets geleerd moet worden of dat de samenleving zich laat verslaan door z’n eigen geschreeuw en geblaf. De ondergang van het Huis Usher is uiteindelijk de verbeelding van een geestestoestand, zegt Barthes tegen z’n klas. Verslagenheid is een geestestoestand en voor weerbaarheid is kennis nodig. Of de leerlingen daar iets mee doen laat Kaye in het midden. Maar ze zijn vast niet de enige waarvoor die boodschap bedoeld is.

Ronald Rovers