DANS, GROZNY DANS (THE DAMNED AND THE SACRED)

Voor Dans, Grozny dans keerde documentairemaker Jos de Putter terug naar conflictgebied Tsjetsjenië. Eenmaal thuis werd de film zelf inzet van een conflict. In DocuZone deze maand muziekdocumentaires.

Jos de Putter filmde al eerder in Grozny. In 1999 maakte hij er The making of a new empire over een maffiabaas met presidentiële ambities. De enige overeenkomst tussen Dans, Grozny dans en die vorige film zijn de beelden van karkassen van kapotgeschoten gebouwen in de Tsjetsjeense hoofdstad. De Putter richt in zijn nieuwe film Dans, Grozny dans, over een groep jonge folkloristische dansers, de camera op de schoonheid die nog tussen die puinhopen leeft. Dans is in Tsjetsjenië niet alleen een manier om het cultureel erfgoed door te geven, dans is een uiting van overlevingsdrift. En zodra de dansers optreden in het buitenland, veranderen ze in ambassadeurs van hun volk. De meerzijdigheid van hun dans zit ook in het motto van de film, te zien op een half vergaan affiche onder het stof in de voormalige danszaal waar het dak van af is geblazen: "Een lichtvoetige, sierlijke danser is een vreugd voor hemzelf en voor anderen."
De Putter besloot de achtergronden van de oorlog in Tsjetsjenië weg te laten, waardoor het verhaal van de jonge dansers een universele lading krijgt over overleven in oorlogsgebied.
De Putter vertelt zijn verhaal in drie door elkaar gemonteerde tijden. Om te beginnen wat hij noemt de reële tijd; de reis in de bus van optreden naar optreden. Die mengt hij met flashbacks van het oorlogsgebied waar de kinderen vandaan komen om te laten zien wat ze met zich meedragen. Daarnaast is er de hyperrealiteit: de droomwereld op het toneel, als ze dansen, dansen, dansen. De drie werelden worden van elkaar gescheiden door verschillen in kleur, beweging, en af en toe een slowmotion. Het geluid, dat soms van de ene in de andere scène doorloopt, legt juist weer een link tussen droom-, spook- en actuele wereld. Het verhaal ontspint zich als een langzame zoom-out, waardoor het portret van de dansers zich beetje bij beetje completeert. Jammer genoeg zit er op een gegeven moment weinig ontwikkeling meer in die opbouw. Dat het soms onduidelijk lijkt wat er gebeurt, komt vooral door onze traditionele manier van kijken. De Putter mag het motto van de film daarom best op zichzelf betrekken; een lichtvoetig, sierlijk fílmer is een vreugd voor zichzelf en anderen.

Karin Wolfs

Bijna een rel

Nog voor iemand de film had gezien, was Dans, Grozny dans al een omstreden film. Verboden door de Russische president Poetin, die geen film verdraagt die Tsjetsjenen als gewone mensen toont, en geweigerd voor een afwerkingsbijdrage door het Nederlands Fonds voor de Film omdat de film te ontoegankelijk zou zijn. Gelukkig is de reikwijdte van Poetins lange arm beperkt, en is het Filmfonds overstag gegaan sinds een tweede versie op IDFA in de Joris Ivens competitie verscheen. Het IDFA-publiek, dat Dans, Grozny dans met een waardering van 8,6 naar de vijfde plaats voor de publieksprijs tilde, bewees dat het met de toegankelijkheid wel snor zat. Volgens regisseur Jos de Putter zijn er kleinigheden veranderd. Kees Ryninks, hoofd documentaire bij het Filmfonds, stelt dat er op wel 36 plaatsen "aantoonbare veranderingen" zijn aangebracht "om het verhaal strakker te krijgen en de ‘ruis’ te verwijderen". Ryninks spreekt enerzijds van "subtiele veranderingen", die anderzijds zo’n "sterke impact" hadden dat ze de film "veel toegankelijker" hebben gemaakt.
Waar het Filmfonds volgens de overlevering vooral moeite mee had, is dat De Putter — die bekend staat om zijn interesse in vormexperimenten — zijn verhaal in drie tijden heeft opgedeeld die door elkaar zijn gemonteerd. Volgens De Putter zag de adviescommissie liever een meer lineaire structuur. Producent en regisseur legden zich niet bij de wensen van het Fonds neer en tekenden bezwaar aan bij het bestuur. Waarna het conflict volgens beproefd Hollands recept in de kiem werd gesmoord: in plaats van op het bezwaar in te gaan, nodigde het Filmfonds de makers uit voor een ‘informeel’ gesprek, waarna de blow-up er toch kon komen. Voorwaarde was wel dat de makers het bezwaarschrift introkken. Ook moesten ze beloven niet meer over de kwestie naar buiten te treden. De Putter was tijdens IDFA kennelijk al genoeg tekeer gegaan. Ryninks legde in het januari-nummer van de Filmfonds-nieuwsbrief vervolgens wel uitgebreid verantwoording af over zijn optreden. Wie er gelijk heeft, valt niet te achterhalen, want De Putter weigert de eerste versie vrij te geven ter vergelijking. Dans, Grozny dans (versie twee) bewijst ondertussen — dankzij de door het Filmfonds gefinancierde blow-up — zijn kwaliteit: sinds IDFA is de film geselecteerd voor de competities van tien andere internationale festivals. Eind april won De Putter op het International Documentary Film Festival van Chicago.

KW