CzechMate: In Search of Jirí Menzel

Jirí Menzel (Closely Watched Trains, 1966) dient als gids in deze gulle documentaire over de geschiedenis van de Tsjechoslowaakse cinema. Samen met de Indiase regisseur Shivendra Singh Dungarpur brengt hij een aanstekelijke ode aan zijn collega’s van de Czechoslovak New Wave.

Jirí Menzels aanvankelijke claim dat films maken voor hem slechts een job was, blijkt lastig vol te houden in het zeven uur durende documentaireportret CzechMate: In Search of Jirí Menzel. Daarvoor veert de regisseur te veel op als hij het heeft over werk van geliefde collega’s als Věra Chytilová, Jan Němec en Evald Schorm. Mede dankzij zijn aanstekelijke enthousiasme ademt dit passieproject van de Indiase regisseur Shivendra Singh Dungarpur een onuitputtelijke liefde voor de Tsjechoslowaakse cinema.

Menzels Oscar-winnende WOII-film Closely Watched Trains (1966) wordt door velen gezien als het boegbeeld van de Czechoslovak New Wave. Die film vormde ook de aanleiding voor Dungarpur om zijn held in Praag te ontmoeten. De documentaire die volgt is juist een genuanceerde verkenning van de Tsjechoslowaakse New Wave als gevarieerde stroming die zich niet liet beperken door een soort stilistische of thematische invalshoek. CzechMate presenteert deze kortstondige periode van ongekende creatieve vrijheid in de Sovjet-Unie, grofweg van 1963 tot 1969, dus niet als een bubbel maar als een artistieke lappendeken waarbinnen uiterst verschillende makers zich met elkaar verbonden voelden.

Dungapur probeert ook uit te pluizen hoe het mogelijk was dat zo’n uitgesproken filmcultuur kortstondig kon floreren onder Sovjet-bewind. De mildere politieke houding van partijleider Nikita Chroesjtsjov liet allereerst een minder gespannen culturele sector toe. De hoog aangeschreven filmschool in Praag ontving daardoor creatievere studenten die vervolgens eerder aan het werk mochten in filmstudio Barrandov. De Russische tankinvasie in Praag luidde in 1968 voor veel regisseurs het einde in van een relatief onbekommerd tijdperk. Makers kregen daarna niet meer zo snel gemaakt wat ze wilden, of moesten de grenzen over om dat voor elkaar te krijgen.

Recentelijk overleden regisseurs als Věra Chytilová (Daisies, 1966), Jan Němec (Diamonds of the Night, 1964), Ivan Passer (Intimate Lighting, 1965), Miloš Forman (The Firemen’s Ball, 1967) en Andrzej Wajda (Ashes and Diamonds, 1958) staan ook stil bij deze periode uit de filmgeschiedenis. CzechMate krijgt daardoor een monumentale status: enkele van de meest toonaangevende regisseurs uit Oost-Europa geven hun laatste uitgebreide interview in deze gulle documentaire. Dungarpur haalt gelukkig een schat aan anekdotes en herinneringen uit de geïnterviewden. Net als Menzel deden zij meer dan slechts hun job. Ze waren onderdeel van een bijzondere filmbeweging die garant stond voor onvergetelijke cinema. Deze indrukwekkende documentaire houdt die vlam voor ze brandend.

CzechMate is nu verkrijgbaar op blu-ray.