CONSPIRATORS OF PLEASURE

Na Alice en Faust is Conspirators of pleasure de derde lange speelfilm van de Tsjechische cineast Jan Svankmajer, die vooral bekendheid geniet als maker van een reeks bizarre korte animatiefilms. In zijn jongste produktie draait het om een queeste naar de ultieme lustbeleving van een aantal individuen. Of: hoe het op een grauwe zondagmiddag toch nog een beetje gezellig werd.

Wie wel eens een filmpje van Jan Svankmajer zag, zal dit niet licht vergeten zijn. Het oeuvre van de in 1934 geboren Tsjech kenmerkt zich door een unieke, geheel eigen stijl, waarin klei en andere levenloze voorwerpen door middel van stop motion-animatie tot leven worden gewekt. Dat leverde een reeks verontrustende vignetjes op, waarvan Mogelijkheden van een dialoog/Moznusti dialogu (1982) één van de bekendste is: twee respectievelijk uit groenten en keukengerei samengestelde hoofden verzwelgen elkaar, kotsen elkaar weer uit en nemen, naarmate deze handelingen zich keer op keer herhalen, steeds menselijker vormen aan. Hoewel Svankmajers eerste korte filmpje al van 1964 dateert, duurde het tot 1987 eer hij zich aan de lange film Alice waagde, een eigenzinnige bewerking van ‘Alice in wonderland’. In 1994 volgde Faust/Lecke faust, een minder geslaagde variatie op het Faust-thema. Met Conspirators of pleasure/Spiklenci slasti weet Svankmajer zich evenwel waardig te revancheren.

Deegrollers en vossenbontjes
Conspirators of pleasure is een verrassend frivole zwarte komedie, waarin een aantal ogenschijnlijk weinig opwindende personages zich overgeeft aan een zoektocht naar de ultieme lustbeleving. De gebeurtenissen, die zich overigens zonder één woord gesproken tekst ontrollen, worden in gang gezet door een anoniem briefje dat ene meneer Peony ontvangt uit handen van een vrouwelijke postbode. ‘Zondag’, luidt de even simpele als nietszeggende inhoud. De heer Peony, die de kijker reeds heeft leren kennen als een liefhebber van blootbladen, stort zich hierna vol overgave op de fabricage van een reusachtig kippenmasker en het verknippen van foto’s van pin-ups, waarmee hij zijn mombakkes beplakt.
Intussen is Peony’s tijdschriftenleverancier Kula, die geobsedeerd is door de nieuwslezeres Beltinska, druk doende een bizarre massage-installatie aan zijn televisie te koppelen. Beltinska op haar beurt heeft weer iets met karpers die aan haar grote tenen sabbelen, terwijl haar echtgenoot, de politiecommissaris Beltinsky, in zijn schuurtje druk bezig is met pannendeksels, deegrollers en vossenbontjes. De eerder genoemde vrouwelijke postbode houdt zich tezelfdertijd onledig met het kneden van enorme hoeveelheden broodballetjes en, last but not least, trekt Peony’s corpulente overbuurvrouw zich terug in een linnenkast om daar als een volledig opgetuigde S&M-meesteres weer uit tevoorschijn te komen. En dan is het zondag.

Doodgebloed huwelijk
Wat er vervolgens allemaal gebeurt zullen we hier niet verklappen, maar wie in de veronderstelling verkeert dat Conspirators of pleasure een seksfilm in arthouse-vermomming is, komt bedrogen uit. Svankmajer introduceert zes personages, die op de één of andere manier allemaal iets met elkaar te maken hebben, maar als individuen ieder voor zich hun bizarre seksuele fantasieën najagen. Hoewel dit alles regelmatig op de lachspieren werkt, heeft het ook iets zeldzaam pathetisch, zoals alleen films uit (voormalige) Oostbloklanden dat kunnen hebben.
Het meest schrijnend zijn wel de beelden van het echtpaar Beltinsky in bed. Zonder een woord met elkaar te wisselen liggen ze naast elkaar. Man paft de ene sigaret na de andere, vrouw weent in stilte. Plotseling springt man uit bed en spoedt zich naar zijn schuurtje. Vrouw wacht even of de kust echt veilig is, trekt vervolgens haar teil met karpers onder het bed vandaan en begint ze liefdevol te aaien. Zelden werd een doodgebloed huwelijk schrijnender en doeltreffender in beeld gebracht.
De intermenselijke communicatie schiet vandaag de dag danig tekort en de meeste mensen zijn voor de vervulling van hun diepste verlangens op zichzelf aangewezen, zo lijkt Svankmajer hier te betogen. Hetgeen onderstreept wordt door de begintitels van Conspirators of pleasure, die een reeks weinig aan de verbeelding overlatende antieke erotische prenten tonen. Al gaat het er hier soms ook nogal bizar aan toe, er zijn tenminste voortdurend twee (of meer) personen met elkaar in de weer, en die lijken nog lol te hebben ook. Het moge duidelijk zijn dat Conspirators of pleasure niet direct de feel good movie van het jaar is. Toch overheerst de humor bij het kijken naar deze trieste mensen met hun bizarre obsessies. Fans van de ouderwetse Svankmajer-animaties komen overigens ook ruimschoots aan hun trekken, al moeten ze daarvoor tot halverwege de film geduld oefenen.

Jan Doense

Van 8 t/m 14 januari (met een mogelijke doorloop t/m 21 januari) vertoont het Amsterdamse filmtheater Rialto twee compilatieprogramma’s met korte films van Jan Svankmajer. Ook is Svankmajer’s Alice in deze periode te zien. Informatie: 020-6623488.