CARO DIARIO

De naam Nanni Moretti mag hier dan niet direct veel bellen doen rinkelen, in Italië is deze ‘geweldige veertiger’ (zoals hij zichzelf in zijn film noemt) een ware cult-figuur. Moretti’s nieuwste film Caro diario ofwel Lief dagboek (in Cannes bekroond met de regieprijs) is een autobiografisch drieluik vol luchtige Italiaanse filosofietjes die niet echt aan het denken zetten maar toch best grappig zijn.

Nanni Moretti is een mijmeraar. Terwijl hij in het eerste deel van Caro diario op zijn scooter door de buitenwijken van het warme Rome toert, in het tweede deel met een vriend een eilandentocht maakt, en in het derde deel een reeks aan doktoren bezoekt, staat hij stil (zij het niet te lang) bij de dingen die hij onderweg tegenkomt. Zoals het hoort in een dagboek. Zijn gedachten dwarrelen van enthousiasme over de dansfilm Flashdance ("Flashdance heeft mijn leven veranderd!") via afschuw van het sadisme in Henry, portrait of a serial killer, naar bezinning bij het verroeste gedenkteken op de plek waar Pasolini werd vermoord. De toeschouwer kan tijdens de scooter-tocht achter op de Vespa plaatsnemen en wordt via een monologue intérieur deelgenoot van deze tuimelende associaties.
In zijn beschouwingen over het (post)moderne leven is Moretti als een Italiaanse Woody Allen. Terwijl Woody Allen echter duidelijk deelnemer is in de neuroses van de hem omringende wereld, lijkt Moretti meer een antropoloog. Zo een van het soort dat de in de jaren 70 nog zo populaire onderzoeksmethode hanteert: de participerende observatie. Ogenschijnlijk een Italiaan temidden van de Italianen zal hij, zoals hij zelf zegt, "zich altijd beter voelen bij de minderheid". Hij observeert zijn landgenoten met enig ironisch moralisme en met een grote dosis nostalgie. "Waarom bent U dertig jaar geleden hierheen verhuisd?", vraagt hij in het eerste deel verontwaardigd aan een Romeinse zestiger in de rijke buitenwijk Càsalpaloco. "Rome was nog zo mooi, zo krachtig, kijk toch wat er van geworden is!"

Soapverslaafd
Van de drie delen is het middelste, waarin Moretti met een vriend enkele eilanden voor de Italiaanse kust bezoekt, het leukste. De vriend Gerardo, een man die zich reeds dertig jaar onledig houdt met Joyce’s ‘Ulysses’, wordt tijdens deze reis meer geobsedeerd door het gedachtengoed van Hans Magnus Enzensberger ("Televisie is het nulpunt!"). Terwijl hij verklaart vierkant achter Enzensbergers ideeën over de inhoudsloosheid van het massamedium te staan, is dit een ontkenning van diepere verlangens. Tijdens de eerste boottocht lukt het Gerardo al niet zich te ontrukken aan de dramatische verwikkelingen in de soap-serie Santa Barbara die op de tv wordt vertoond. Middenin het desolate landschap van de eeuwig rokende vulkaan op Stromboli stuurt hij Moretti op een groepje Amerikaanse toeristen af om te vragen of Sally Spectra reeds aan haar man heeft verteld heeft dat ze zwanger is. In Amerika zijn ze namelijk járen verder met The bold and the beautiful.
De twee vrienden trekken vergeefs van eiland naar eiland op zoek naar rust en stilte om te werken. Dat Italië nog steeds is wat het altijd geweest is blijkt uit de ontmoeting met de wanhopige burgemeester van Stromboli, wiens grootste wens het is het eiland om te vormen tot een Amsterdam zonder gordijnen en het te laten overspoelen met de muziek van Ennio Morricone. Maar, zoals de Romeinse filosoof Seneca al schreef, het naarste is het toch dat je op reis jezélf meeneemt. Uiteindelijk draagt Gerardo op het onbewoondste eiland diverse soapserie-titels voor als ware het bijbelteksten (Santa Barbara, 16.25, The bold and the beautiful, 14.30) en rent hij terug de boot weer op. Op zoek naar de bewoonde wereld en naar zijn ‘familie’ op de televisie.

Weemoed
Moretti’s hang naar het verleden, toen ook hij "de juiste dingen riep", blijkt uit zijn referentiekader van in de jaren 70 gerespecteerde marxistische denkers als Enzensberger en Pasolini. Het blijkt ook uit de hierbij horende, bijna ouderwetse thema’s: van de afkeer van de televisiesoaps tot aan zijn irritatie over te verwende enigskinderen van carrière makende (bourgeois)dertigers. En eigenlijk blijkt zijn weemoed ook uit zijn verering van mooie dansende dames uit oude en iets minder oude films, zoals Silvana Mangano en de ster van Flashdance: Jennifer Beals. Moretti houdt niet van de postmoderne gewelddadige werkelijkheid van Wild at heart en Henry, portrait of a serial killer. Hij confronteert een filmcriticus die deze films de hoogte in schreef woedend met diens euforische, hoogdravende uitspraken.
Caro diario zou echter alleen maar een nostalgische (en wat betweterig) film zijn geweest als Moretti zijn associaties niet gepaard had laten gaan met luchtige humor en een plezierige laconieke stijl van filmen. Nu is de film toch grappig en onderhoudend. Bovendien kan het huidige Italië ook wel weer wat Pasolini en Enzensberger gebruiken.

Jann Ruyters