Captain Fantastic

Matt Ross’ tweede speelfilm Captain Fantastic draait om radicale personages, maar is als film net iets te conventio­neel om ze recht te doen.

Door Joost Broeren

Is het überhaupt mogelijk om in Hollywood een antikapitalistische film te maken? Kun je binnen dat volledig op consumptie gerichte systeem iets produceren dat zich tegen de consumptiemaatschappij richt? Het valt te betwijfelen.
Niet dat Matt Ross het in zijn tweede speelfilm Captain Fantastic echt probeert. Het antikapitalistische gedachtegoed waarover zijn hoofdpersonage Ben Cash te pas en te onpas loopt te oreren in het kader van de opvoeding van zijn zes kinderen, is meer een excentrieke karaktertrek. Het wordt ingezet om op de lach te spelen, in een film die verder braaf de wetten van de dysfunctionele-familiekomedie volgt, zoals gedicteerd door Little Miss Sunshine (2006).

Uit evenwicht
Vader Ben (Viggo Mortensen) praat alsof hij een communistische vrijheidsstrijder in de late jaren zestig is en heeft zijn leven ingericht volgens de principes die hij met liefde uiteenzet. Dat kon alleen diep in de bossen, ver weg van de verderfelijke consumptiemaatschappij. Hier bouwden Ben en zijn vrouw Leslie een klein zelfvoorzienend paradijsje, omringd door hun zes kinderen: drie jongens en drie meisjes met ‘unieke’ namen als Rellian en Kielyr.
Vader Ben legt hun een strikt trainingsregime op en leert ze jagen, rotsklimmen en andere overlevingstechnieken. Ze lezen literaire klassiekers, discussiëren over kwantummechanica en leren om ‘onafhankelijk’ te denken — al lijkt Ben (en bij vlagen ook regisseur Ross) blind voor de ideologische doctrines die hij daarbij zelf afdwingt.
Als de film begint is dit idyllische bestaan uit evenwicht geslagen. Kort voor de achttiende verjaardag van hun oudste zoon kregen Leslies depressies de overhand en ze vertrok naar de bewoonde wereld voor een behandeling in een psychiatrische instelling. Als zij daar zelfmoord pleegt, dwingt dat Ben en de kinderen terug naar de maatschappij, waar al snel de vraag rijst hoe houdbaar Bens principes zijn.
Ross heeft duidelijk bewondering voor de radicale keuze die Ben heeft gemaakt — zie de titel van de film (die verder in de film niet verklaard wordt). Niet alleen de kinderen maar ook de regisseur slikt klakkeloos de antikapitalistische slogans, die meestal niet dieper gaan dan het mantra ‘Power to the people. Stick it to the man’. Doordat Ross in het eerste en laatste deel van de film daar zo in meegaat, slaat het meer genuanceerde middendeel van de film dood — terwijl zich daar dus een veel interessantere invalshoek schuilhoudt.

Clownesk
Ross is in het dagelijks leven acteur, dus het is geen verrassing dat zowel zijn regiedebuut 28 Hotel Rooms (2012) als Captain Fantastic echte acteursfilms zijn. Hoewel er geen juryrapport werd gegeven, is het zeer waarschijnlijk dat de prijs voor beste regie die Ross op het afgelopen filmfestival van Cannes won in het bijprogramma Un Certain Regard vooral een prijs was voor zijn acteursregie. Wat betreft de vorm doet het vakkundig gemaakte Captain Fantastic in ieder geval niks uitzonderlijks.
Maar met dat acteerwerk komt de film een eind. Oudgedienden Kathryn Hahn, Steve Zahn en Frank Langella geven genuanceerd vorm aan de ‘conventionele’ familieleden van de overleden moeder. Nog indrukwekkender zijn de jonge acteurs, alle zeven al verrassend ervaren. Tot aan de jongste telgen toe worden de Cash-kinderen overtuigend neergezet, en George MacKay speelt zichzelf in het bijzonder in de kijker als de in stilte rebellerende oudste zoon Bodevan.
Maar de reddende engel is Viggo Mortensen. In andere handen zou vader Ben een karikatuur kunnen zijn geworden, een clowneske prutser of een harteloze dictator. Mortensen speelt ze allebei: er is zachtheid achter het strenge vaderschap, vertwijfeling achter de ogenschijnlijke bravoure en Bens platte sloganisme krijgt een intelligentie die het scenario misschien niet verdient.
Jammer dat Ross die nuances in de slotakte overboord gooit. Los van de activistische aankleding biedt Captain Fantastic een gevoelig portret van rouwverwerking en alternatief ouderschap. Het verhaal is bij vlagen hartverwarmend maar schiet soms door naar plat sentiment. Uiteindelijk ondermijnt de conventionaliteit van de film de radicale potentie van de personages.