CALENDAR
Experiment met improvisatie en emotie
Het is jammer dat de Filmkrant geen sterrensysteem voor recensies hanteert, want dan zou Calendar, de nieuwste film van Atom Egoyan, van mij het maximum aantal sterren krijgen. Plus één. Egoyan is een regisseur die altijd met zijn multimedia experimenten de intelligentie van zijn publiek op een afstandelijke manier uitdaagde. Calendar bevat daarentegen een voor Egoyan ongekende hoeveelheid improvisaties, emoties en persoonlijke betrokkenheid. Een bijzondere film van een bijzondere filmer.
Egoyans betrokkenheid ontstond toen hij op het Moskouse filmfestival een miljoen roebel won voor The adjuster. Hij moest wel een lokatie in de Sovjet-Unie uitzoeken. De keuze was snel gemaakt: hij zou op zoek gaan naar zijn Armeense roots die hij altijd een beetje links had laten liggen. In zijn eigen tempo begon hij aan een scenario te werken. Totdat de Sovjet-Unie niet meer bestond en de roebels niets meer waard waren. Als redder in nood verscheen de Duitse omroep ZDF, maar dan zou hij wel aan hun eisen moeten voldoen.
ZDF gaf Egoyan geld voor een beperkte opnametijd omdat ze slechte ervaringen hadden met bekende (verwende) filmers die hun budgetten rustig torenhoog lieten oplopen. Egoyan zou zijn vertrouwde, tot in de puntjes uitgedachte, werkwijze moeten laten varen. Vorige zomer vertrok hij met een uiterst bescheiden crew van zes mensen naar het oorlogsgebied in Armenië, waar hij voor een groot deel afhankelijk was van de improvisaties van de acteurs. Gas en electriciteit waren er bijna niet. In het ergste geval kon hij er altijd nog een tv-programma van maken. Zover hoefde het gelukkig niet te komen.
Oorspronkelijke cultuur
Een Canadese fotograaf van Armeense afkomst (gespeeld door Egoyan zelf) heeft als opdracht om twaalf foto’s van eeuwenoude kerkjes voor een kalender te maken. Aangezien hij nog geen drie woorden Armeens spreekt, fungeert zijn vrouw als tolk (gespeeld door Egoyans vrouw en vaste actrice Arsinée Khanjian) omdat zij de taal van haar voorouders beter beheerst. Een plaatselijke gids (Ashot Adamian) sleept het stel mee naar de kerkjes.
Van een stel is al snel geen sprake meer als de vrouw een warme belangstelling voor haar oorspronkelijke cultuur en uiteindelijk ook voor de gids begint te tonen. Uitbundig hoort ze de gids uit over de geschiedenis van haar zojuist herontdekte vaderland. Als weerbarstige reactie trekt de fotograaf zich terug in een afstandelijke professionaliteit. Die twaalf foto’s moeten er komen. Voor praatjes heeft hij geen tijd. Het treurige gevolg is dan ook dat hij alleen terugkeert naar Canada. De fotograaf zit zelfs zo moeilijk in elkaar dat hij met zijn ex-vrouw probeert te communiceren via een Armeens adoptiekindje. Pas als hij buitenlandse dames op laat draven om een bepaalde sfeer te creëeren durft hij haar te schrijven.
De Armeense periode in de film is voor het merendeel geïmproviseerd. Als de fotograaf vraagt waarom hij zijn vrouw leuk vindt, barst de gids uit in een ellenlange monoloog over Goed en Kwaad. Er is ook een geïmproviseerde scène waarin de gids en de vrouw een groepje schaapherders ontdekken die muziek staan te maken. Ze gaan vrolijk meedoen, maar de introverte fotograaf komt niet vanachter zijn camera vandaan.
Wereldpremière
Het tweede deel van de film bestaat uit manipulatie. De fotograaf manipuleert zijn damesbezoek en zijn Armeens adoptiekindje. Volgens Egoyan is dit gebaseerd op zijn eigen ervaringen. "Iedere filmmaker die regelmatig mensen manipuleert om de mise-en-scène in orde te krijgen, vertoont neigingen om dat ook in zijn privéleven te doen. Dus moet hij zijn best doen om die neigingen te onderdrukken", gaf hij toe na de wereldpremière van Calendar op het laatste filmfestival van Berlijn.
Er is duidelijk nog meer gebaseerd op Egoyans eigen ervaringen. "Het is een beetje gênant om toe te moeten geven, maar als de fotograaf zijn vrouw en de gids lastig valt met technische dingen, is dat eigenlijk een gedeelte van mezelf." Zijn rol als fotograaf is ontstaan tijdens de improvisaties in Armenië. Eenmaal terug in Canada moest hij acteren in de minder vrijblijvende sfeer van het tweede deel van de film. Onder begeleiding van een acting coach en met veel schroom kroop hij voor de camera. Dat zijn personage een doorgedraaide loser is — en dus niet de ‘good guy’ — hielp wel, want om in zijn eigen film de held te spelen ging een beetje te ver. Zijn vorige films hebben Egoyan de reputatie bezorgd van een intelligente regisseur die experimenten niet schuwt. Nu hij in Calendar meer emoties, warmte en betrokkenheid laat zien, kan hij helemaal niet meer stuk.
Thessa Mooij