Bram Fischer

De nieuwste film van Jean van de Velde is een biopic van mensenrechtenactivist Bram Fischer, zowel een sixties spionagethriller als een solide rechtbankdrama.

In Nederland is de naam Bram Fischer misschien niet algemeen bekend, maar in Zuid-Afrika is hij belangrijk genoeg om het vliegveld van zijn geboorteplaats Bloemfontein sinds 2012 met zijn naam te tooien. De in een geprivilegieerde Afrikaner-familie geboren advocaat zette zich in de jaren zestig in tegen de Apartheid in zijn land, met als belangrijkste wapenfeit de verdediging van een groep ANC-leden waaronder Nelson Mandela in 1963-1964, in wat bekend staat als het Rivonia-proces.
De zaak is genoemd naar de plek waar kopstukken van de protestgroep Umkhonto we Sizwe (‘speer van de natie’), de militante tak van het ANC, werden opgepakt toen zij aanslagen tegen het Apartheidsregime voorbereidden. Saillant detail: Fischer zelf was eigenlijk één van hen, een leider binnen de Zuid-Afrikaanse communistische partij, door de autoriteiten als terroristisch bestempeld. Slechts bij toeval was hij niet aanwezig toen zijn kameraden werden opgepakt.
Op die dubbelrol bouwt Jean van de Velde zijn biopic annex spionagethriller annex rechtbankdrama Bram Fischer. Hoewel de titel van de film een persoonlijke geschiedenis doet vermoeden, richt Van de Velde zich exclusief op het proces. De film opent met een martelscène tijdens een politieverhoor, waardoor de schuilplek van de groepering wordt ontdekt, en eindigt (op een korte epiloog na) met de gerechtelijke uitspraak.
Peter Paul Muller speelt de titelrol, als enige Nederlander in een verder Zuid-Afrikaanse cast. Over de accuraatheid van zijn Afrikaanse accent, waar hij volgens de persmap met tomeloze energie aan werkte, mogen meer ter zake deskundigen oordelen. In ieder geval is dat harde werk nergens storend, en zet Muller — die eerder met Van de Velde samenwerkte aan de All Star-komedies — een bewonderenswaardig subtiele rol neer. Fischer kan zich niet in de kaart laten kijken terwijl zijn vrienden en gelijkgestemden in de beklaagdenbank zitten, en Muller maakt die tweespalt in de rechtbankscènes intiem voelbaar.
Daaromheen bouwt Van de Velde een solide thriller. Zonder dat het opdringerig wordt, benadrukt de regisseur visueel de surveillance waaraan Fischer en zijn kompanen, inclusief zijn vrouw Molly (Antoinette Louw) en hun kinderen, blootstaan. In die omstandigheden is het des te bewonderenswaardiger dat Fischer zijn strijdgenoten ervan kan blijven overtuigen dat water sterker is dan steen — dus dat geweldloos verzet de voorkeur geniet boven terrorisme. Met die centrale boodschap maakt Van de Velde een film die ook vandaag de dag relevant is. In een wereld die alleen uit zwart en wit mag bestaan, zoekt Bram Fischer — zowel het personage als de film — onophoudelijk naar de eindeloze variaties die daar tussen zitten.

Joost Broeren-Huitenga