BLACKBOARDS

In haar tweede speelfilm Blackboards volgt de Iraanse cineaste Samira Makhmalbaf een groep werkloze onderwijzers die door de kale bergen van Koerdistan dwalen op zoek naar leerlingen.

Het contrast had niet groter kunnen zijn. De opgeruimde leraar in Gabbeh wiens schrijflessen geïllustreerd worden met zonnige plaatjes van wuivend koren, strakblauwe luchten en kabbelend water. En de ploeterende docenten in Blackboards die in het grauwe nevellandschap van de kale Koerdische bergen leerlingen hopen te vinden maar enkel stuiten op ongeïnteresseerde analfabeten.
Toch komen beide films uit dezelfde koker, die van de Makhmalbaf-dynastie. De Iraanse filmveteraan Mohsen Makhmalbaf, maker van Gabbeh, lanceerde zijn dochter Samira al drie jaar geleden als regisseur van De appel. En ook in de opvolger Blackboards houdt vader een vinger in de pap; hij tekende voor scenario, productie en montage. Blackboards echoot zijn neo-realistische stijl, maar kent een duidelijk eigen kleur die moet worden toegeschreven aan zijn dochter.
De werkloze leraren in Blackboards zeulen op hun rug enorme schoolborden mee, bij wijze van reclame scanderen ze de tafel van twee. Een van de docenten, Reeboir, sluit zich aan bij een groepje jongetjes die als ‘muilezels’ smokkelwaar vervoeren naar Irak. Een ander, Saïd, verhuurt zich voor veertig walnoten als gids aan een groepje Irakese nomaden dat met een zieke oude man naar hun geboorteland terugwil.
Ondanks de stugge pogingen van de leraren om hun vak uit te oefenen, winnen de primaire levensbehoeften het van het onderwijs. Saïds schoolbord verandert in een brancard, dat van Reeboir wordt aan stukken gehakt om er een gebroken been mee te spalken. Bij luchtaanvallen worden de borden ingesmeerd met klei en als camouflerende schilden omhoog gehouden. Saïd geeft uiteindelijk zijn enige bezit zelfs weg als bruidsschat aan Halaleh, de dochter van de zieke oude man en de enige vrouw in de hele film.
Vastgeroest in zijn rol van onderwijzer probeert Saïd met zijn nieuwe echtgenote te communiceren door haar de zin ‘Ik hou van jou’ te leren lezen. De getraumatiseerde vrouw geeft echter geen sjoege. Als ze de grens bereiken, wordt het huwelijk dan ook ontbonden en de bruidsschat overgedragen aan de vrouw. Halaleh loopt Saïds leven uit met zijn impotente liefdesverklaring in krijt op haar rug.

Scheidsmuur
Blackboards zit boordevol verwijzingen naar het onrecht dat de Koerden wordt aangedaan; meerdere malen refereren personages aan het dorp Halabcheh dat in 1988 door Sadam Hoesseins troepen werd bestookt met chemische wapens. Toch is Blackboards geen expliciet politieke film. Het is vooral een aangrijpend menselijk drama met een sterk pessimistische inslag. Kennis en schoonheid moeten wijken voor overlevingsdrang, de constante oorlogsdreiging maakt iedere vorm van communicatie onmogelijk.
Daarmee onderscheidt Makhmalbafs tweede speelfilm zich ook van haar eerste. De appel, een pseudo-documentaire over twee meisjes die na twaalf jaar opsluiting door maatschappelijk werkers worden bevrijd, was optimistischer van toon maar ook simpeler. De symboliek van de appel, de belichaming van verboden verlangens, was veel duidelijker dan die van de schoolborden, die bescherming bieden maar ook een scheidsmuur blijken tussen de analfabeten en de dwalende leraren. Blackboards is complexer dan zijn voorganger en nodigt de kijker uit alle symbolische lagen uit elkaar te trekken. De film maakt nieuwsgierig naar Samira Makhmalbafs verdere ontwikkeling als regisseur. Met of zonder vader op de achtergrond.

Edo Dijksterhuis