BLACK BUTTERFLIES

black butterflies versimpelt het tragische leven van de Zuid-Afrikaanse dichteres Ingrid Jonker tot het conflict met haar vader.

Waarom handelt iemand zoals hij handelt? Er is nooit één verklarende factor, maar een mengeling van redenen. Voor de filmwereld is dat te ingewikkeld. Men zoekt in biopics altijd naar de Allesverklarende Gebeurtenis: het beslissende moment dat een leven definieert. Dat zo’n moment niet bestaat — het leven is een optelsom van invloeden — wil de filmwereld om dramatische redenen niet weten. De suggestie dat één gebeurtenis het leven bepaalt, en er een sluitend verhaal van maakt, komt dramatisch beter uit dan de constatering dat een mensenleven een rafelend geheel is zonder vaste richting. Zo komt in de biopic ray alles wat Ray Charles tot Ray Charles maakte voort uit het schuldgevoel van de zanger over de dood van zijn verdronken broertje. De toen zevenjarige Ray had hem kunnen redden, maar stond aan de grond genageld. Charles’ drugsgebruik, zangcarrière en ontrouw: alles valt te verklaren uit deze gruwelijke gebeurtenis. Er zijn maar weinig biopics die accepteren dat gedrag complexer is. Todd Haynes’ kaleidoscopische portret van Bob Dylan i’m not there schiet als enige te binnen.
De biopic black butterflies over de Zuid-Afrikaanse dichteres Ingrid Jonker, die in 1965 op 31-jarige leeftijd zelfmoord pleegde door de zee in te lopen, bewandelt het conventionele pad. De door Paula van der Oest geregisseerde internationale productie zet het conflict dat Jonker had met haar vader, een pro-apartheidspoliticus, centraal. Dat hij haar verstoot om haar vrijgevochten levensstijl ("je bent een slet"), en haar humane poëzie ridiculiseert — hij verscheurt voor haar ogen één van haar gedichten — drijft haar tot wanhoop. Het gebrek aan vaderliefde leidt uiteindelijk tot haar zelfmoord, suggereert de film.

Zenuwziek
Dat Ingrid Jonker het niet trof met een zenuwzieke moeder, die overleed toen ze tien was, en een rechtse houwdegen als vader, is duidelijk. Dat ze verlangde naar de goedkeuring van haar vader is voorstelbaar, maar dat black butterflies van hem de man maakt die zijn dochter de dood indrijft is een versimpeling. Ingrid Jonker was een complexe vrouw, die als ze nu had geleefd ongetwijfeld als manisch-depressief of borderliner gediagnosticeerd zou zijn. Van haar moeder erfde ze de aanleg voor deze aandoeningen.
Er was dus meer aan de hand dan een botsing tussen vrijgevochtenheid en conservatisme. Die complexiteit schemert te weinig door in de film, waarin de rode draad Jonkers strijd is met haar vader (Rutger Hauer als patriarchale hork), en, in het verlengde daarvan, haar latere problematische verhoudingen met mannen. De aantrekkelijke Jonker (een moeizame Carice van Houten, die hier niet kan leunen op de altijd in haar spel aanwezige ironie) had veel onstuimige relaties, maar geen enkele hield stand. De film legt de schuld ervoor te simpel bij haar geliefden. "Ik wil een thuis Jack. Meer heb ik nooit gewild", zegt Jonker tegen één van haar grote liefdes, de schrijver Jack Cope.
Een realistischer beeld geeft de documentaire korreltjie niks is my dood, die Saskia van Schaik tien jaar geleden over Ingrid Jonker maakte. De schrijver André Brink, ook één van Jonkers grote liefdes, merkt erin op dat met Jonker nauwelijks viel te leven. In ruzies dreigde ze niet alleen met zelfmoord, maar probeerde dat soms ook uit te voeren. Hij herinnert zich dat ze voor een auto sprong. Jonker zat "ongelofelijk ingewikkeld in elkaar", stelt Brink. "Alsof er verschillende mensen in één lichaam zaten." black butterflies toont één van deze mensen, de anderen blijven helaas verborgen.

Jos van der Burg