BELLE (Irma Achten)

"Die Sehnsucht ist weiblich", doceert een lerares Duits nadrukkelijk in Belle. Voormalig studente Duitse taal- en letterkunde Irma Achten heeft die opmerking ter harte genomen, alleen niet in de grammaticale betekenis. Belle, haar eerste lange speelfilm, is vol dweepzucht en verlangen. En dat verlangen is bijzonder vrouwelijk van aard.

De commentaarstem van hoofdpersoon Belle doet geheimzinnig over de toestand waarin de spreekster zich bevindt. "Ik, die nergens meer ben" vertelt de levensgeschiedenis van Belle van Levert. Misschien is ze al dood. Of ze blikt terug op oudere leeftijd, wanneer ze haar idealen van weleer heeft verruild voor een echtgenoot, vier kinderen en de hardheid van het zakenleven. Dood of oud, veel verschil is er niet voor deze vrouw. Ze leeft op een manier die ze altijd verafschuwd heeft, verwacht niets meer van het leven en kan dus net zo goed dood zijn.
Belle heeft haar leven lang geprobeerd te leven naar haar fantasie. Gaandeweg, omdat het nu eenmaal zo liep, kwam ze in de werkelijkheid terecht. Van jongs af aan wilde Belle dichter worden. In het gegoede zakenmilieu waar ze opgroeide leidde dat voornemen echter tot homerisch gelach aan tafel, op het katholieke meisjesinternaat tot confrontatie met de zusters. Overigens blijft Belle’s leeftijd in deze fase nogal vaag. Hoofdrolspeelster Wivineke van Groningen doet en oogt als een meisje van tien, maar wordt al wel bemind door een stevige boerenzoon. Liever dan met deze jongeman speelt ze echter spelletjes in bed met Marthe, het dienstmeisje. Het is een idyllisch verbond tussen de twee vrouwen: in een al dan niet gedroomde scène waden ze als Griekse godinnen door een meertje.

Alles
Belle gaat werken in een zaak voor bont- en lederwaren, breekt met Marthe en begint een eigen zaak. De werkelijkheid slaat nu hard toe: ze huwt een bakkersknecht en wordt de baas in het kledingbedrijf van haar ouders. Maatschappelijk succes en vooral het schrijnende besef van de gemiste kans op een rijk geestelijk leven maken haar arrogant en verbitterd. Personeel snauwt ze af, haar man veracht ze. ("álles had er kunnen gebeuren, maar ik ben getrouwd.") Als haar dochtertje de leeftijd heeft bereikt waarop we Belle leerden kennen verdwijnt het meisje spoorloos. Wellicht op weg naar een alternatief voor het traject dat haar moeder aflegde.

Zo geschetst lijkt het alsof Belle een psychologisch gemotiveerd en keurig opgebouwd verhaal vertelt. Achten doet echter niet aan motivatie of opbouw. Haar film bestaat uit een reeks scènes, door het statische karakter vaak eerder tableaux, waarin sfeer de doorslag geeft. Deze tableaux zijn weliswaar chronologisch gerangschikt, maar missen nadrukkelijk elke interpretatie.
Ook letterlijk zijn ze blanco: de zwart-wit fotografie van Alejandro Agresti’s vaste cameraman Nestor Sanz toont slechts sporadisch zwart. Een bijna permanente witte waas trekt voorbij, doordat kleding en achtergronden — een ijsvlakte, een kerkmuur, een kamer vol lakens — allemaal wit zijn. De wereld waarin Belle leeft is gestileerd en onbestemd, eerder sprookjesachtig dan realistisch. De art direction is geïnspireerd op de jaren vijftig, om een of andere reden in Nederlandse films het geijkte referentiekader als het ‘onbestemd’ moet zijn.

Cliché-poëet
Belle is een verbazend simplistische film. Idee en uitwerking zijn dermate eenduidig dat je — vergeefs — op zoek gaat naar dubbele bodems. De moraal is deze: Volg je hart en doe dat vandaag nog. En: Als je iets werkelijk wilt dan kan het ook. Op zich is dat voldoende voor een prachtige film, maar Achten koos voor een schijnbaar bewust nagestreefde kneuterigheid. Dat werkt alleen als er iets tegenover staat, iets dat die kneuterigheid reliëf geeft. In Belle is dat niet het geval: lieflijk amateurisme is de enige laag en dat maakt de film zo simplistisch. De kleinschaligheid lijkt niet voort te komen uit het gezonde dilettantisme van de debutant, maar eerder uit gebrek aan geld en ideeën.
Zo krijgt Belle’s dilemma tussen wens en werkelijkheid vorm in ‘De Man’, een engelachtige cliché-poëet die haar af en toe komt aansporen niet steeds de weg van de minste weerstand te kiezen. Hij heeft een bijzonder lieve blik, maar veel meer dan "Mevrouw, de wens maakt de mens" is dankzij zijn zware accent niet te verstaan. Ook het overige spel is onbeholpen en de beeldtaal is kinderlijk: macht is een groot bureau met een geldkistje erop.
Er is één beeld in Belle dat de onschuld ontstijgt: als Belle met boter de naam van haar ware liefde Marthe op de blote rug van haar man schrijft en dat vervolgens aflikt. Alleen dat beeld heeft de dubbelzinnigheid die prikkelt, en waar een keurig meisje van zou schrikken. Voor het overige getuigt Belle van een eenvoudig, romantisch verlangen naar een groots en meeslepend leven. Belle is een meisjesfilm.

Mark Duursma