BEFORE THE RAIN
Het meisje en de monnik
Before the rain speelt zich grotendeels af in Macedonië, een inmiddels onafhankelijke staat in het voormalige Joegoslavië waar het oorlogsgeweld tot nu toe aan is voorbijgegaan. De dreiging van de oorlog is echter aanwezig in de eeuwenoude twisten tussen de Macedoniërs en de Albanese bevolking. Zonder te moraliseren of te beschuldigen laat de film zien hoe die conflicten voortkomen uit de Macedonische cultuur.
Before the rain, bekroond met een Gouden Leeuw in Venetië, is de eerste speelfilm van de in Macedonië geboren regisseur Milcho Manchevski. Hij leeft al jaren in New York en werkt daar in de wereld van commercials en videoclips. Tegelijkertijd houdt hij zich bezig met experimentele films en performances. Het idee voor Before the rain is ontstaan tijdens een bezoek aan zijn geboorteland.
De film bestaat uit drie verhalen die op zichzelf kunnen staan maar op knappe wijze met elkaar verbonden worden en uiteindelijk een geheel vormen. In het eerste deel, ‘Words’, verbergt de jonge monnik Kiril een Albanees meisje dat zich op zijn kamer verscholen houdt. Ze wordt gezocht door drie mannen die beweren dat zij hun broer vermoord heeft. ‘Faces’, het tweede deel, speelt zich af in Londen. Anne werkt op een fotopersagentschap en kan niet kiezen tussen haar man en haar minnaar, de oorlogsfotograaf Alexander. In deel drie, ‘Pictures’, gaat Alexander terug naar huis, naar Macedonië, omdat hij in zijn werk als fotograaf geen partij wil kiezen. Eenmaal thuis wordt hij daartoe echter gedwongen in een conflict met zijn Albanese buren.
Hoewel de gebeurtenissen in deze volgorde worden gepresenteerd, loopt het conflict in het derde deel uit op de vlucht van het Albanese meisje dat zich bij Kiril verschuilt. Zo eindigt de film met dezelfde scène waarmee hij begon. "Tijd is onsterfelijk, de cirkel is niet rond", zegt de leermeester van de monnik. Hoewel begin en einde van de film elkaar raken, wordt inderdaad de suggestie gewekt van tijdloosheid, niet van een gesloten geheel. Dat is het ook niet. Chronologisch zou de Londense episode het eerst moeten plaatsvinden, maar Anne bekijkt op haar kantoor de foto’s die gemaakt zijn van Kiril en het neergeschoten Albanese meisje.
Voortekenen
Before the rain gaat niet zozeer over oorlog, maar over de dreiging die er heerst, over het onheilspellende gevoel dat er ‘iets in de lucht hangt’. De hele film door is er letterlijk zwaar weer op komst. "Daar regent het al", zegt de oude monnik tegen Kiril, en hij wijst in de verte. Als deze scène aan het einde van de film herhaald wordt, weten we inmiddels wat zich daar heeft afgespeeld. Er zijn meer voortekenen van geweld: jongens die een vuurtje stoken en met kogels spelen, de bloederige geboorte van een lammetje. De Macedoniërs die op zoek zijn naar het Albanese meisje schieten uit frustratie een kat volkomen aan flarden. Dit soort scènes zijn geplaatst in de traditierijke cultuur van Macedonië.
Het gaat om elementaire zaken als trouwen, begraven en religie, maar duidelijk wordt ook dat in die cultuur de wortels van het conflict liggen: de besloten gemeenschappen, de sterke familiebanden die geen inmenging van buitenaf verdragen en het sterke bewustzijn van de eigen identiteit. Met weinig omhaal wordt juist dat zeer scherp neergezet. Als het Albanese meisje haar familie niet gehoorzaamt en voor Kiril kiest, schiet haar broer haar neer. Dat is ongelooflijk, maar niet ongeloofwaardig. Er heerst verslagenheid en zelfs verdriet, maar tegelijkertijd wordt de daad beschouwd als iets onvermijdelijks.
Dilemma
In alle verhalen gaat het om mensen die gedwongen worden partij te kiezen. In de Macedonische episodes gaat het om conflicten die buiten de personages om plaatsvinden. Alexander wilde zich niet met de ruzie bemoeien, en Kiril bemoeit zich letterlijk nergens mee omdat hij de zwijggelofte afgelegd heeft. Alleen Anne heeft min of meer haar eigen dilemma gecreëerd. Alexander en Kiril kiezen uiteindelijk partij, met fatale gevolgen. Als ze een andere keuze hadden gemaakt was die niet minder fataal geweest. Anne kiest niet, maar het loopt even slecht af.
Manchevski lijkt hiermee te suggereren dat het in de oorlogsgebieden onmogelijk geworden is om keuzes te maken, terwijl men dat in West-Europa nog wel kan en ook moet doen. De Londense episode illustreert Manchevski’s visie op de rol van het westen. Een schietpartij in een restaurant na een uit de hand gelopen ruzie laat zien dat ook hier de verwarring ten top gestegen is. Ook de rest van Europa ontsnapt niet aan het geweld. In de structuur van de film zit het vrije Engeland letterlijk tussen het verscheurde Macedonië ingeklemd.
Hoewel knap tot een geheel gesmeed, wil Manchevski wel erg veel ideeën in zijn film verwerken. Het is aan de hechte structuur te danken dat ze niet als los zand uit elkaar vallen. Het loslaten van de chronologie brengt de film in evenwicht. Door met het laatste deel te beginnen wordt niet de ‘ontknoping’ weggegeven, maar wordt de onderhuidse spanning juist opgevoerd. De witte VN jeeps die af en toe door het landschap rijden zijn daarvoor niet eens nodig.
Petra van der Ree