About Schmidt

Alexander Payne heeft een geweldig oor voor de tragiek van het leven. Het is bijna gedurfd hoe lang en uitgebreid hij in About Schmidt zijn hoofdpersoon laat ronddolen in de oerangsten van verlatenheid en overbodig-zijn.

In de komedie Election van Alexander Payne zit een zinnetje dat je altijd bijblijft. Een leraar vertelt hoe hij de moed heeft opgevat eindelijk aan zijn roman te beginnen. Het is alleen nog maar een kwestie van opschrijven, want écht: “Het zit allemaal al in mijn hoofd!”

Ook About Schmidt, naar de licht-satirische/cultuurkritische roman van Louis Begley, gaat over het verschil tussen de verwachtingen die je van jezelf hebt en het uiteindelijke resultaat. Nu niet door de ogen van mannen die op hun midlife-crisis afsnellen, maar vanuit het perspectief van een gepensioneerde. Het spreekt dat About Schmidt nog minder hoopvol is, en dat er minder te lachen valt. Tegelijk voelt de film soms waarachtiger aan.

Bejaardenkampeerwagen
Ondanks of dankzij Jack Nicholson, dat is de kwestie. Van de Man van de Onbesuisde Aanwezigheid wordt (nog veel meer dan bij As Good as it Gets) een ingehouden rol gevraagd. De zojuist gepensioneerde Schmidt wordt overvallen door een gevoel van zinloosheid. Zijn vrouw die er met de bejaardenkampeerwagen op uit wil, zijn dochter die met een vriendelijke sukkelaar dreigt te trouwen — is dit alles? Schmidt is een man die het allemaal ook niet weet, en zijn prachtig onhandige, rommelige, steeds van doel verschietende queeste vormt Nicholsons bijna-solovoorstelling. Hij brengt het er glansrijk vanaf, maar het acteerwerk oogt wel eens als een luipaard dat een mandje cantharellen plukt.

Ook een van de scenariovondsten drukt een wat te zwaar stempel op het geheel. Schmidt probeert de leegte te dempen met een Foster Parents-kindje. Mooi, want met de brieven aan dat jochie kan Schmidt zijn zieleroerselen extern maken, en de afstand tussen Amerika en Afrika geeft zijn half-ongelukkige getreutel en wezenloze gedoe een mooi mierenhoop-perspectief. Maar het geeft hem ook net iets te veel alibi er maar op los te leuteren, waardoor we veelvuldig verteld krijgen wat we allang zagen. Terwijl de film juist grote hoogten bereikt op de verloren momenten.
In een plotselinge drift de plekken van zijn jeugd te bezoeken, wandelt Schmidt een autobandenshop binnen, die op de plaats van zijn ouderlijk huis staat. “Goh, dat is grappig”, zegt hij tegen de verkoper, “wij hadden vroeger een autobandenschommel in de tuin!” Hij is de enige die het ironisch vindt.

In zulke scènes zit een droefenis die je niet vaak tegenkomt in films. Knap is ook dat Payne zich niet laat verleiden tot antwoorden; hij legt slechts het pijnlijke dilemma bloot: aangenaam doormodderen en tevreden blijven of op zoek naar de waarheid? En waar ligt die dan? Wil je niet steeds gewoon wat je niet hebt?

Een film lang blijft de hoofdpersoon twijfelen en de plank nét misslaan. Payne heeft de moed gehad omwille daarvan een dwingende structuur los te laten, maar had kennelijk te weinig zelfvertrouwen om soms niet wat te uitleggerig te worden. “You’re a sad, sad man”, zegt een overspannen blije vrouw op de camping. Alsof dat niet al duidelijk genoeg was.