6ixtynin9

Hip in Thailand

  • Datum 30-09-2010
  • Auteur Roel Haanen
  • Gerelateerde Films 6ixtynin9
  • Regie
    Pen-Ek Ratanaruang
    Te zien vanaf
    30-11-2000
    Land
    Thailand
  • Deel dit artikel

In de ironische misdaadfilm 6ixtynin9 vindt een Thaise vrouw voor haar deur een noedeldoos met een fortuin erin. Regisseur Pen-Ek Ratanaruang over het verschil tussen de humor van Westerse en Thaise kijkers. “Waar niemand in Thailand om kan lachen, is die gangsterbaas die zich constant laat masseren door dat kleine jongetje.”

“U komt wát promoten?” vraagt de douaneambtenaar aan Pen-Ek Ratanaruang. “Een Thaise film”, legt hij nogmaals uit. De man kijkt hem ongelovig aan, maar uiteindelijk mag de regisseur op Schiphol doorlopen zonder dat zijn bagage wordt doorzocht. Maar op de meeste luchthavens, vertelt Ratanaruang, moet hij mee naar het kantoortje waar hij zijn koffers moet openen. In zijn zwartkomische misdaadthriller 6ixtynin9 merkt een paspoortvervalser dan ook op dat een Thai in de ogen van een buitenlander slechts één van twee dingen kan zijn: hoer of drugdealer.

In Azië gebeuren al jaren interessante dingen op filmgebied, maar terwijl de filmindustrie in Taiwan, China of Japan regisseurs voortbrengt die zich mogen verheugen in wereldwijde belangstelling voor hun werk, blijft Thailand een beetje achter. Pen-Ek Ratanaruang (Bangkok, 1962), die na Fun bar karaoke (1997) met 6ixtynin9 zijn tweede speelfilm aflevert, werkt in een land dat in het Westen vooral bekend staat om zijn sekstoerisme. Bij het begrip ‘Thaise film’ denkt menigeen dan ook waarschijnlijk eerst aan iets vunzigs. “Door mijn film 69 te noemen, heb ik nog gauw een graantje meegepikt van dat vooroordeel.” Ratanaruang lacht hartelijk om zijn eigen grap.

Van een cultureel minderwaardigheidscomplex is beslist geen sprake, zo verzekert hij, ook al zijn de oorzaken van de geringe belangstelling voor de Thaise film hem duidelijk. Ratanaruang: “De traditionele Thaise film laat zich moeilijk exporteren, want dat is negen van de tien keer een spookvertelling, verpakt als melodrama, romance, klucht of griezelfilm. Bovendien heeft de Thaise film verder weinig specifieke kenmerken, en is hij dus moeilijker te typeren dan bijvoorbeeld een Japanse of Iraanse film. Maar misschien dat de nieuwe generatie, waartoe ik mezelf ook reken, de Thaise film in het buitenland aan de man kan brengen. De tijd is er rijp voor, want het Westen komt er nu eindelijk achter dat Thailand meer te bieden heeft. En kijk maar naar Thais eten, dat is in het Westen opeens ook erg hip.”

Killer
‘Hip’ is ook een toepasselijk woord voor 6ixtynin9. Als reclamefilmer en voormalig grafisch vormgever beantwoordde Ratanaruang met die trendy spelling van de titel in elk geval aan de eerste regel van reclame: aandacht trekken. De film zelf — over secretaresse Tum (Lalita Panyopas), die daags na haar ontslag een doos vol geld voor haar deur vindt — lijkt wel een kruising tussen Shallow grave en Pulp fiction, van respectievelijk Danny Boyle en Quentin Tarantino, twee hippe westerse filmmakers.

Het geld dat per abuis voor Tums deur wordt neegelegd, is afkomstig van een gangsterbaas die daarmee de uitslag van een bokswedstrijd wil manipuleren. Twee kijvende gangsters, die net als Pulp fiction’s Vincent Vega om de haverklap naar het toilet moeten, proberen het geld terug te halen. Maar Tum is niet van zins haar pas verworven rijkdom zonder slag of stoot op te geven. De eerste moord is impulsief, maar gaandeweg verandert de timide secretaresse in een berekenende killer, die bloed opdweilt en lijken in grote rieten koffers uit haar appartement sleept. Die karakterontwikkeling is met dank aan een krachtige rol van Lalita Panyopas verrassend geloofwaardig en verreweg het grootste pluspunt van 6ixtynin9, dat door zijn zwartkomische toonzetting en een boel rake grappen weliswaar genietbaar is, maar met zijn terloopse moordpartijen, een quasi-komische overdosisscène en een aan Reservoir dogs-ontleende patstelling in de finale de invloed van Tarantino niet onder stoelen of banken steekt.

Ratanaruang laat een diepe zucht horen zodra de naam Tarantino valt. “Die kwalificatie van ‘de Thaise Tarantino’ vond ik aanvankelijk verschrikkelijk en bovendien onterecht, maar misschien begrijpen anderen mijn film wel beter. En of het een compliment is of een belediging, daar denk ik niet meer over na. Het is slechts een observatie van anderen. Het ironische is dat ik eigenlijk een grondige hekel heb aan die post-Tarantino films.”

Als er sprake is van beïnvloeding, aldus Ratanaruang, dan gebeurde dat onbewust, zoals een groot deel van zijn film tot stand kwam. “Ik heb geen filmopleiding genoten. Alles wat ik van film weet, komt van het kijken naar Amerikaanse films (Ratanaruang studeerde van 1977 tot 1985 in New York, RH), en men zegt dat 6ixtynin9 vooral qua vorm erg Amerikaans is. Maar dat is geen opzet. In eerste instantie heb ik gewoon een verhaal te vertellen. Ik weet met wie ik het wil filmen, maar voor de rest weet ik nog niks. De vorm komt gaandeweg en zo heb ik het graag. Want anders krijg je een gecalculeerd eindresultaat. Toen ik het scenario schreef bijvoorbeeld, stopte ik wel grapjes in het script, maar ik wilde toch echt een thriller maken. Past tijdens het filmen kwam ik erachter dat ik door mijn gebrek aan ervaring sterk de neiging heb om leuk uit de hoek te komen. Uiteindelijk ben ik misschien door Amerikaanse films beïnvloed, maar die mentaliteit van ‘ik zie wel waar ik uitkom’ is typisch Aziatisch.”

Dat er niet al te veel culturele barrières zijn tussen 6ixtynin9 en de westerse kijker is misschien te illustreren aan de hand van wat Time Magazine-journalist Richard Corliss over de film schreef. Hij noemde 6ixtynin9 ‘de Aziatische film met de meeste kans om in Amerika opnieuw gemaakt te worden als vehikel voor Julia Roberts’. Hij zat er niet ver naast, want Ratanaruang onthult dat hij reeds een aanbod heeft gekregen om een Amerikaanse remake te maken. “Als er een briljante schrijver op wordt gezet en ze geven me een berg geld, en ik krijg de gelegenheid om met iemand als Julia Roberts te werken, dan zou ik het zeker doen. Waarom niet?”

Sportwagen
De vraag die 6ixtynin9 stelt — ‘als je een doos vond met een miljoen, wat zou je dan doen?’ — is er universeel genoeg voor, maar in het geval van een Amerikaanse remake zou het dilemma van Tum minder interessant zijn. Want Ratanaruang heeft Tums handelswijze een gevolg gemaakt van de economische depressie van zijn land. De dag dat Tum wordt ontslagen vanwege bezuinigingen, steelt ze uit de supermarkt omdat ze de boodschappen niet meer kan betalen en later op de avond overweegt ze zelfmoord. Als er geen enkele positieve vooruitzichten zijn, is het des te aantrekkelijk om een gevonden fortuin te houden, en er zelfs voor te moorden.

Ratanaruang: “De economische crisis kwam hard aan in Thailand. Maar zelfs toen de economie bloeide, geloofde ik er niet in. Jongens van 25 zaten in hun Japanse sportwagen met hun gsm’tje te bellen en een kruier wiens salaris 20 dollar per maand bedraagt, had een American Express-kaart. Iedereen kocht maar raak: auto’s, appartementen of stukken grond. Het was een absurde situatie en ik wist dat het een keer moest instorten. En toen dat gebeurde, raakte iedereen in paniek. Tums zelfmoordpoging is niet vergezocht; in Bangkok sprongen er iedere dag wel een paar van het dak. Maar ik denk niet dat ontslag alleen kan leiden tot zelfmoord. Mensen springen niet van het dak omdat ze hun auto niet kunnen financieren. Wat mensen tot zelfmoord drijft is dat ze hun zelfrespect en waarde verliezen. Want het is vooral de willekeur die tot wanhoop drijft: waarom word ik uit al die mensen ontslagen?”

In de film benadrukt Ratanaruang die willekeur in de openingsscène, waarin Tums afdelingshoofd zijn medewerkers lootjes laat trekken om te bepalen wie moet vertrekken. Anders dan de rake komedie verderop in de film, roept deze scène de vraag op of het wel grappig bedoeld is. Het antwoord, zo blijkt, is cultuurgebonden. Wat de westerling grappig vindt, is voor de Thai de normaalste zaak van de wereld. “Om ervoor te zorgen dat het publiek zich zou identificeren met Tum, maakte ik van alle andere personages karikaturen. Tum moest normaal afsteken bij de rest. Maar dat blijkt dus alleen in het Westen aan te slaan. Want het Thaise publiek, in elk geval het publiek in Bangkok, vond juist Tum zo vreemd. Die hysterische bovenbuurvrouw, die denkt dat Tum een verhouding heeft met haar man, was de grote publieksfavoriet. Zij werd door niemand raar gevonden. Waar ook niemand in Thailand om kan lachen, is die gangsterbaas die zich constant laat masseren door dat kleine jongetje. In het Westen vindt iedereen dat erg grappig, maar in Thailand is dat een normaal verschijnsel. Toen ik in de reclame-industrie werkte, moesten mijn collega’s en ik één keer per week naar de baas. Die lag dan tussen een berg kussens midden op de grond en terwijl een jongetje hem masseerde, moesten wij rondom hem op de grond zitten en onze ontwerpen laten zien.”

Musical
Met 6ixtynin9 heeft Pen-Ek Ratanaruang de Thaise film dan misschien nog geen eigen gezicht gegeven, hij sleepte er wel enkele prijzen mee in de wacht (FIPRESCI-persprijs op het Filmfestival van Hongkong en drie Thai Film Awards) en behaalde in eigen land kritisch en bescheiden commercieel succes. “De keerzijde van 6ixtynin9’s succes is dat de geldschieters van mijn volgende film ervan uitgaan dat ik een komedie, gangsterfilm of thriller ga maken. Of een combinatie van de drie. Maar dat weet ik van tevoren nog helemaal niet. Daarom is het zo moeilijk voor mijn agent om mijn projecten te pitchen. Eén ding weet ik zeker: het wordt een soort musical.”

In het begin van ons gesprek had Ratanaruang het over de nieuwe generatie Thaise filmmakers, waartoe hij zelf ook behoort. Wordt Ratanaruang na 6ixtynin9 in eigen land gezien als de grote hoop voor de Thaise cinema? “Ik beschouw mezelf niet als ambassadeur van de Thaise film. Hoewel ik dat misschien juist wel ben wanneer ik zo cultuuroverschrijdend te werk ga. In Bangkok wonen en werken immers ook ontzettend veel buitenlanders: Japanners, Amerikanen, Europeanen, van alles. Waarom zou je dan per se Thaise films willen maken? En wat is dat dan, een Thaise film?”

“Op het moment worden voorbereidingen getroffen voor een ander project van mij: een Japanse film. Ik ben al jaren bevriend met Tadanobu Asano (Japans acteur uit onder andere Shark skin man and peach hip girl, RH) en we wilden al heel lang samen een film maken. Chris Doyle, de vaste cameraman van Wong Kar-Wai, is een wederzijdse vriend, en hij doet ook mee. Het scenario is van mij, maar de dialogen moeten vertaald worden naar het Japans. Ik heb dan wel geen idee waar de acteurs het over hebben, maar dat had ik laatst ook toen ik in Londen een shampoo-reclame filmde. Die had de vorm van een oude Alain Delon-policier en we kozen er daarom voor om in het Frans te draaien. Dat ging ook uitstekend.”