Ruud Molleman (1946-2019)

Vorige week overleed Ruud Molleman, onvermoeibaar conservator van oude filmtechniek en uitvinder van de 16mm-looper die niet meer is weg te denken uit musea en de analoge film een tweede leven heeft gegeven.

Vandaag was het even helemaal stil, in de zalen van EYE en het Stedelijk Museum, maar ook in het Belgische Wiels en SMAK. Tot in Italië, Portugal en de VS zetten museumtechnici voor één minuut hun 16mm-loopers uit, dat heerlijk ratelende apparaat waarmee non-stop filmrollen kunnen worden afgedraaid. Silent Light wordt het stilzetten van de projectoren genoemd. Zo’n titel doet een performance vermoeden maar het gaat hier om een eerbetoon. Herdacht wordt namelijk Ruud Molleman, de uitvinder van de internationaal vermaarde 16mm-looper die vorige week overleed en vandaag is gecremeerd.

De Filmkrant publiceert doorgaans geen necrologieën maar voor Molleman maken we een uitzondering. Hij was een bijzonder voorbeeld van de ‘unsung heroes’ van de filmindustrie en –cultuur, de stille krachten die achter de schermen zorgen voor een solide basis en de broodnodige innovatie. Molleman’s verdienste ligt op het vlak van de analoge filmtechniek, die hij in een tijd van universele digitalisering levend en relevant hield door hardware zodanig aan te passen dat ze een nieuw leven kreeg buiten de reguliere bioscoop, in kunstmusea over de hele wereld. Zonder zijn uitvinding zouden de oeuvres van kunstenaars als Marijke van Warmerdam, Tacita Dean, Jeroen Eisinga, George Kontos en vele anderen er heel anders uitzien.

Maar Molleman was veel meer dan alleen de uitvinder van de 16mm-looper. Zijn hele leven stond in het teken van filmconservering en het in stand houden van oude technologie. De oplossingsgerichte handigheid die hij daarbij aan de dag legde had hij van huis uit meegekregen. Zijn vader was meubelmaker te Amsterdam en een kei in het bedenken van elegant ambachtelijke oplossingen voor praktische problemen. Molleman zelf ging elektrotechniek studeren en volgde aansluitend een opleiding tot instrumentmaker. Begin jaren zestig, hij was amper veertien jaar oud, kocht hij zijn eerste filmprojector. Het markeerde het begin van een levenslange liefde. “Sommige jongetjes gaan voetballen, andere jongens gaan boeken lezen, ik ging klooien met filmpjes”, stelde hij in het boek Tot de laatste akte! (2017) van Barend de Voogd.

Mollemans eerste baan in de filmsector was bij Cefima NV, een bedrijf dat zich vooral bezig hield met tv- en bioscoopreclame. Nadat hij alle bedrading had aangelegd en de schakelaars geïnstalleerd begon hij zich al snel te vervelen en keek hij verder op het terrein van de Cinetone filmstudio’s, waar later Soldaat van Oranje en Ciske de Rat zijn opgenomen. Hij kwam terecht bij producent en regisseur Han van Gelder. In zijn animatiestudio klom hij op tot assistent cameraman, met als hoogtepunt het in 1971 voor een Oscar genomineerde M.C. Escher: Adventures in Perception.

Bij Van Gelder ontmoette Molleman zijn toekomstige vrouw, Rosa Anna de Vries, roepnaam Roos. Ze trouwden in 1970 en vier jaar later begonnen voor zichzelf onder de naam 2M Filmproducties, dat tegenwoordig Studio 2M Filmtechniek heet. Het was een toeleveringsbedrijf dat vooral aftitelingen verzorgde voor reclame en televisie. Arbeidsintensief werk, maar Molleman ontwikkelde een machine waarmee hij in plaats van één aftiteling er tien op een dag kon doen.

Zijn contacten met historische filmverzamelaars en werk voor archieven prikkelden Mollemans experimenteerdrang. Zo modificeerde hij projectoren door met een freesmachine het aantal sprockets aan te passen waardoor gekrompen film toch kon worden afgespeeld. Voor filmlaboratoria Haghefilm en Cineco bouwde hij projectoren die afwijkende filmformaten aankonden, zoals de 17,5mm film die Pathé tussen 1926 en 1942 in de markt zette en de zeldzame 28mm-rollen die na 1920 niet meer gemaakt zijn.

Pas toen hij drie dagen in de week in de filmwerkplaats van de Gerrit Rietveld Academie in Amsterdam ging werken, kwam Molleman in contact met de kunstzinnige film. Onder de studenten die hij bijstond en adviseerde bij de meest bewerkelijke klussen waren onder andere Guido van Gennep, de latere cameraman van Cloaca en Oorlogswinter, en Dick Tuinder, regisseur van Afscheid van de Maan. Maar het was een andere student, die hem vroeg het beeld van twee projectoren te laten samenvloeien, die hem ertoe bracht een eerste versie van de 16mm-looper te maken. Later perfectioneerde hij de verbouwde Eiki-projector tot een solide apparaat voor het volcontinu en naadloos afspelen van filmspoelen waardoor een loop ontstaat.

Internationale musea stonden vanaf de jaren negentig in de rij voor zo’n apparaat en Molleman ging zich volledig toeleggen op de 16mm-looper. Na het vroegtijdig overlijden van zijn vrouw Roos in 2010 runde hij zijn zaak met schoonzoon Seab. In 2017 verzorgden zij met z’n tweeën nog de tentoonstelling Celluloid in Filmmuseum Eye. De expositie was een ode aan de analoge film, volgens Molleman het mooiste medium dat er bestaat, met een zaal vol ratelende machines.