Afscheid van de maan

In Dick Tuinders autobiografisch geïnspireerde speelfilm Afscheid van de maan staat de laatste Apollovlucht naar de maan in 1972 symbool voor het afscheid van de maffe jaren zestig waarin alles moest kunnen.

Door Jos van der Burg

Ja, ja, die prachtige jaren zestig, waarin na de soberheid van de jaren vijftig de welvaart uitbrak en ineens woorden opdoken als persoonlijke vrijheid, zelfontplooiing en experimenteerdrift. Weg met de spruitjeslucht en de verstikkende sfeer van doe maar gewoon. Het cocon van de burgerlijkheid ging aan flarden. Iedereen op zoek naar zijn allerdiepste ik. Vrijheid, blijheid. Iedereen gelukkig en in kosmische harmonie met zichzelf en de rest van de wereld.
Soms kom je een verstarde babyboomer tegen die denkt dat het echt zo was, maar die zijn zeldzaam geworden. Terecht, want de jaren zestig en zeventig waren decennia van groteske misverstanden over relaties en liefde. De in 1963 geboren Dick Tuinder maakte het als kind van gescheiden ouders mee in een flat in Deventer, die Zonneflat heette — aan de naam zal het niet liggen, moeten de naamgevers van de flat hebben gedacht. Herlees deze zin en er doemt meteen een tragikomedie op. De slecht begrepen tegencultuur van de jaren zestig in een flat in een provinciestad, dat moest wel op een tragikomische klucht uitlopen. Dat doet het dan ook in Afscheid van de maan, waarin Tuinder losjes uit zijn jeugdjaren put. Zijn alter ego is de twaalfjarige Duch, die in een zinderend hete zomer (de hittesymboliek zal niemand ontgaan) toekijkt hoe zijn vader thuis de benen neemt als een paar deuren verder in hun galerijflat een gescheiden would be kunstenares komt wonen. De buurvrouw vindt hij spannender dan zijn vrouw Piet bij wie de nieuwe tijdgeest nog niet is ingedaald. "Papa is ziek", zegt zij tegen Duch en zijn zusje wanneer Bob aankondigt dat hij een tijdje bij de buurvrouw intrekt. "Papa loopt zijn pik achterna", had ze beter kunnen zeggen. Bob staat voor een dilemma: de belofte van een spannend leven met de buurvrouw of het vertrouwde leven met zijn vrouw? Zoals de laatste Apollo terugkeert naar aarde, zo zal ook Bob….enfin, ook deze symboliek zal niemand ontgaan. Ondertussen doet Duch wat alle kinderen in crisissituaties doen: hij trekt zich terug in zijn eigen wereldje, waarin het draait om ruimtevaart en een vampachtige, eenzame vrouw op de galerij, die iets te verleidelijk naar hem kijkt.

Kopje suiker
Afscheid van de maan gaat over de relationele turbulentie in de jaren zestig en zeventig die het gevolg was van de vrijere seksuele moraal. Een prikkelend onderwerp, waarmee je veel kanten op kunt, van Ang Lee’s familiedrama The Ice Storm tot Lucas Moodyssons hilarische satire Together. Helaas wordt nooit duidelijk waar Dick Tuinder op mikt met Afscheid van de maan. Soms lijkt hij de satirische en soms de dramatische kant op te willen. Een groter probleem zijn de karikaturale personages, die meer aan stripfiguren dan aan mensen doen denken. Duchs moeder die uit het niets zegt dat de Joden heus niet de enigen zijn die het zwaar hadden in de oorlog ("Iedereen had het moeilijk en op een bepaald punt stap je erover heen"): we begrijpen dat Tuinder provinciale kortzichtigheid wil laten zien, maar je kunt dat ook overdrijven. "Een snotaap ben je; een nozem; een viezerik", zegt de buurvrouw tegen een jongen als ze haar dochter met hem in de flatkelder aantreft. Alleen ‘langharig’ tuig ontbreekt in de overdreven opsomming. Afscheid van de maan, waarvan de interieurs en aankleding doen vermoeden dat de artdirector veel tweedehandsmarkten heeft afgestruind, had veel subtieler moeten zijn. Nu verwachten we dat elk moment de hoofdpersoon uit Blue Movie — Verstappens en De la Parra’s karikatuur van de vrijgevochten tijdgeest in het begin van de jaren zeventig — kan aanbellen voor een kopje suiker.