Angelo Badalamenti (1937-2022)

Op 11 december jl. overleed componist Angelo Badalamenti op 85-jarige leeftijd. Zijn samenwerkingen met filmmaker David Lynch waren bepalend voor het werk van beide mannen.

Het is een filmpje van een vertederende schoonheid, al valt er vrijwel niets op te zien. Angelo Badalamenti zit achter een keyboard, thuis in zijn eigen studio. Hij vertelt over een gesprek dat hij eind jaren tachtig voerde met David Lynch, toen die zijn plannen voor Twin Peaks aan het ontwikkelen was. Ze hadden al samengewerkt aan Blue Velvet (1986) – de vervreemdende Lynch-klassieker waarvoor Badalamenti een perfecte soundtrack maakte, bezwerend en kalm, intiem en onheilspellend – en aan Wild at Heart (1990).

Nu, van achter zijn keyboard, haalt Badalamenti terug wat Lynch tegen hem zei over Twin Peaks: “It’s like you are in a dark woods with an owl in the background and a cloud over the moon…”

En Badalamenti begint te spelen. Tegelijk achteloos en doelgericht. Zoals hij tijdens dat gesprek met David Lynch ook gespeeld moet hebben. Het zijn zware, donkere tonen, in een eentonig tempo – het ritme van iemand die loopt. Maar tegelijkertijd, met de andere hand, speelt Badalamenti een veel spannender ritme, er schuilt iets dreigends in. Tastende noten, die geleidelijk steeds hoger worden.

“A beautiful troubled girl is coming out of the woods“, memoreert Badalamenti al spelend Lynch’ instructies, en samen met de muziek wordt ook zijn stem hoger. Alles aan zijn houding wijst op zijn diep verankerde liefde voor de klanken. “Walking toward the camera… And she comes closer and it reaches a climax and…”

Op dat moment verandert de muziek, een pianomotiefje dringt zich naar voren – lieflijk en hoopvol, alsof er iets breekt in de keyboard, in Badalamenti zelf, of nee, er bloeit juist iets op, om na een seconde of tien weer plaats te maken voor donkerte. “I see Twin Peaks“, schijnt David Lynch toen gezegd te hebben, gevolgd door een bevel aan Badalamenti: verander geen noot aan wat je net speelde.

Sinds Angelo Badalamenti afgelopen week op 85-jarige leeftijd overleed, wordt dit filmpje regelmatig gedeeld, en dat valt goed te begrijpen. Alles wat het werk van de Amerikaanse componist zo bijzonder mooi maakt, komt in deze vijf minuten terug. Allereerst natuurlijk de verbluffende samenwerking met David Lynch, waarbij ze elkaars werk decennialang extra glans gaven en naar eigen zeggen steeds hetzelfde te werk gingen: Lynch vertelde, Badalamenti speelde. De componist voorzag de liefdevolle duisternis van Mulholland Drive (2001) van perfecte, ongrijpbare strijkers, terwijl hij voor roadmovie The Straight Story (1999) een meesterlijke ingetogen soundtrack maakte die voortdurend schommelde tussen melancholie, monterheid en minimalisme. (In Mulholland Drive vertolkte Badalamenti overigens ook een bijrolletje als gangster Luigi Castigliane, die woedend verlangt naar de perfecte espresso.)

Wat dit filmpje daarnaast illustreert: de verhalende kracht van Badalamenti’s werk. Hoe weinig instrumenten hij meestal ook inzet (vaak niets meer dan een paar strijkers of pianotonen, soms een jazzy drum) en hoe roerloos hij ook achter zijn keyboard zit, er zit voortdurend beweging in de muziek. Dat is een van de redenen waarom ik sinds mijn puberteit zo graag naar zijn scores luister – niet ter versiering van beeld, maar als volwaardige, op zichzelf staande muziek.

De tederheid in Badalamenti’s klanken kan op elk moment overslaan naar gruwelijkheid. Dit klinkt duidelijk door in zijn Twin Peaks-werk, maar eigenlijk ook bij alles wat hij daarbuiten heeft gecomponeerd. Zoals bekend is zwart niet meer dan de afwezigheid van wit, en dat is waar het oeuvre van Badalamenti voor een wezenlijk deel om draait. Alsof hij met zijn composities keer op keer heel diep tot de kern van de mens doordringt, waarbij licht en duister geen tegenpolen zijn, maar elkaar afwisselen, in elkaar overlopen, af en toe simpelweg niet te scheiden zijn.

Lange tijd had het er overigens niet op geleken dat hij een serieuze carrière als filmcomponist zou krijgen. Als tiener in Brooklyn leerde hij pianospelen, vervolgens werd hij opgeleid tot klassiek componist. In de decennia daarna maakte hij soundtracks voor enkele bescheiden Hollywood-films, maar die vielen amper op. Hij werkte als docent op een middelbare school en was actief als zangcoach. In die laatste hoedanigheid raakte hij betrokken bij Blue Velvet, om Isabella Rossellini te begeleiden bij het opnemen van het titelnummer. De regisseur was zo onder de indruk van Badalamenti’s werk dat hij hem vroeg de hele soundtrack te componeren. Naar verluidt gaf hij als instructie: “Just let it float like the tides of the ocean, make it collect space and time, timeless and endless.”

Badalamenti’s naam werd gevestigd, en in de jaren erna componeerde hij onder andere soundtracks voor A Nightmare on Elm Street 3 (Chuck Russell, 1987), The Comfort of Strangers (Paul Schrader, 1990) en The City of Lost Children (Marc Caro & Jean-Pierre Jeunet, 1995). Hoe verschillend de projecten ook waren, zijn werk was vaak direct te herkennen: intiem, donker, zorgvuldig, met vaak meer nadruk op sfeer dan op melodie.

De meeste filmcomponisten proberen te onderstrepen wat er op beeld gebeurt, met herkenbare thema’s en vet aangezette arrangementen. Badalamenti was een componist die accenten in een film kon verleggen, zo indringend klonk zijn werk, zo weinig middelen gebruikte hij vergeleken met veel collega’s. Na de eeuwwisseling componeerde hij de verbluffend sterke synthmuziek voor L’adversaire (Nicole Garcia, 2002) en Un long dimanche de fiançailles (Jean-Pierre Jeunet, 2004). Het zijn twee van mijn persoonlijke favorieten, met soundscapes die tegelijk heel groot en heel klein zijn, waarbij het onheil zindert en je ondertussen voelt hoezeer de personages hunkeren.

Inderdaad, dit zijn twee Franse projecten – Badalamenti’s zwaartepunt lag nooit in Hollywood, zelfs niet nadat hij een Grammy won voor Twin Peaks. Ongetwijfeld waren zijn scores te weinig opgeklopt en catchy om voor blockbusters gebruikt te worden. Wie kijkt naar de lijst van zijn projecten, zal bij menig titel verbaasd fronsen: wat was dat ook alweer, werkte hij mee aan deze vergeten Europese film? Maar intussen zijn die soundtracks zonder uitzondering krachtig, met jazzy flarden en vooral eindeloze soundscapes. Ze vertellen een verhaal, zoals Badalamenti met alleen een keyboard hele werelden kon oproepen.

Het allerbest bleef hij dat doen bij Lynch-projecten. De twee maakten in de loop der jaren ook samen muziek los van film, en toen Lynch enkele jaren terug het voortreffelijke Twin Peaks: The Return maakte, was Badalamenti daar vanzelfsprekend bij betrokken. Hij combineerde oude en nieuwe thema’s, waarbij opviel hoe aangrijpend en emotioneel de nieuwe stukken waren – een compositie als ‘The Fireman’ had met de hoge synths iets kerkelijks, iets ontroerends en ook spookachtigs. Was dit een droom of een nachtmerrie? Het pianospel op ‘Heartbreaking’ zou zich uitstekend lenen voor een ingehouden uitvaart.

Inmiddels blijkt Twin Peaks: The Return een van Badalamenti’s allerlaatste werken. Hij overleed afgelopen weekend thuis, omringd door familie.

Wie nu The Return bekijkt en goed let op de muziek, kan zien hoe cruciaal die voor Lynch was om zijn verhaal de vertellen. In de eerste afleveringen, die draaiden om afstand en ondoorgrondelijke kilheid, klonk er geen noot van Badalamenti. Pas toen het oude personage Bobby (Dana Ashbrook) in snikken uitbarstte, kijkend naar een foto van Laura Palmer, klonk daar plots het bekende Twin Peaks-thema. Het was alsof toen pas een link werd gelegd met het verleden, alsof niet de beelden maar de klanken dat uiteindelijk het meest voor elkaar kregen. Pas toen Badalamenti’s muziek erbij kwam, kon het echt beginnen.

Lees ook ons interview met Badalamenti uit 1992 n.a.v. Twin Peaks: Fire Walk with Me: “Ik suggereer horror.”