Saulė Bliuvaitė over Toxic

Een sinistere modeschool in Litouwen verdient aan tienermeiden die willen doorbreken in de internationale modewereld. Debuterend regisseur Saulė Bliuvaitė verkent hoe twee tienermeisjes tot het uiterste gaan om hun droom in vervulling te laten gaan. “Toxic gaat over wat het betekent om je inferieur te voelen.”

Het leven in de Litouwse industriestad Kaunus biedt tienermeisjes Mirija en Kristina afleiding noch perspectief. Het voelt voor hen dan ook van levensbelang om te ontsnappen uit deze troosteloze omgeving. Als de meiden door een louche modeschool worden gescout als potentiële topmodellen, lijkt de wereld plotseling aan hun voeten te liggen.

Maar deze kans om hun tienerdromen te verwezenlijken heeft een hoge prijs, letterlijk en figuurlijk. Dit soort modescholen, die opduiken in afgelegen gebieden, vragen exorbitante tarieven aan hun cursisten en bieden geen enkele garantie op betrouwbaar, eerlijk of veilig werk. En dan is er nog de kwestie van uiterlijk: deze Oost-Europese meisjes wordt een haast onmogelijk schoonheidsideaal opgelegd.

Saulė Bliuvaitė verbeeldt in haar speelfilmdebuut Toxic, winnaar van het Gouden Luipaard in Locarno, wat deze combinatie van toxische factoren doet met het brein en lichaam van een tienermeisje. Vooral Kristina is bereid tot het uiterste te gaan om haar competitie af te troeven. Online leert ze dat het inslikken van een lintworm de beste garantie voor een slank lijf is. Voor Bliuvaitė is deze wanhoopsdaad een metafoor voor de ontsnappingsdrang die in de marges van Europa diepgeworteld is. Zij ziet haar film vooral als een kritisch onderzoek naar de wrange machtsstructuren tussen de periferie en de rest van de wereld.

“Ik verzet me altijd tegen het idee dat dit een film is over de modewereld. De modeschool die je hier ziet heeft niets met de echte mode-industrie te maken. Het is eerder de onderbuik van een uitbuitend instituut dat doet alsof het onderdeel van de modewereld is. Een van de grootste inspiratiebronnen voor Toxic was de documentaire Girl Model van Ashley Sabin en David Redmon [2011], waarin modescouts door Siberië reizen, op zoek naar meisjes die vatbaar zijn voor de droom van een internationale carrière. Met Toxic wilde ik die wanhoop onderzoeken, en de existentiële behoefte naar iets goeds en moois in je leven. Op zulke plekken zijn mensen zo wanhopig dat ze tot alles in staat zijn om hun dromen in vervulling te zien gaan. Er is een gapend gat tussen waar je bent en waar je wil belanden.”

Heeft dat ook autobiografische elementen? Je groeide zelf op in het Litouwen van de jaren negentig. “Ik ben geboren in 1994 en ben dus onderdeel van de eerste post-Sovjet generatie. Het voelde toen alsof we in de blindedarm van Europa zaten, en voor mij voelt dat nog steeds zo. Litouwers claimen nu dat dit tijdperk voorbij is, dat we onderdeel zijn van Europa, maar zo zie ik het niet. De wereld geeft niets om wat zich hier afspeelt. Ook binnen de context van de oorlog die net over onze grens woedt zijn we hooguit een bufferzone. We zijn de buffer tussen oost en west, een plek tussen twee werelden. Dat onzekere gevoel vast te zitten in een schemergebied heeft wortel geschoten in het zelfbeeld van de mensen hier, realiseerde ik me. Toxic vangt dat gevoel.”

Veel Oost-Europese films die zo’n gevoel willen verbeelden doen dat met extreme hardheid. In de manier waarop je in Toxic naar deze plek kijkt, zit juist ook tederheid. “Ook die ambivalente blik is ontstaan vanuit mijn eigen perspectief. Hoewel de personages begrijpen dat ze in een nogal ruwe periferie wonen, voelen ze zich er ook thuis. Je gaat je hechten aan je omgeving, waar je ook bent. Wat ik met deze film wilde uiten is dat schoonheid overal in kan schuilen. Je omgeving maakt eigenlijk niet uit, want het gaat om de relaties, de vriendschappen en de liefde die je om je heen voelt.”

Ook in je blik op je hoofdpersonen vermijd je clichés. Welk beeld wilde je van hen scheppen? “Het scenario zit vol met brute scènes, die ik simpelweg moest schrijven omdat er veel misverstanden bestaan over wat het betekent om als meisje op te groeien in de wereld. Er zijn talloze films met naïeve meisjes die in een roze universum leven. Daar wilde ik me van distantiëren, door een meer waanzinnige sfeer te scheppen.
“Op stilistisch niveau wilden we vooral geen voyeuristische blik op die meisjes hebben, iets wat nog vaak gebeurt in films en series over opgroeiende meisjes die hun seksualiteit ontdekken. In deze film wordt seksualiteit wel door andere personages op de meisjes geprojecteerd, maar dat is de blik van die personages en niet van de film zelf.”

En hoe dacht je stilistisch gezien na over de scènes in die modeschool? Het is op die plek steeds alsof er iets net mis is. “Veel shots komen voort uit improvisatie en experimenteren. We hadden een idee van hoe we de modeschool wilden filmen, maar op de set probeerden we vooral veel uit. We wilden inderdaad een vervreemdende sfeer neerzetten die was geïnspireerd door de filmmakers van de Greek Weird Wave, zoals Yorgos Lanthimos en Athina Rachel Tsangari. Geluid speelde daarin ook een grote rol, bijvoorbeeld wanneer je alleen de hoge hakken van al die meisjes op de vloer hoort tikken, en verder niets.
“Voor de modeschool zelf kozen we met opzet een gebouw zonder ramen, zodat het volledig afgesneden is van de rest van de wereld. Het is een instituut dat dromen verkoopt, maar totaal losgekoppeld is van de werkelijkheid.”

Kun je zeggen dat Toxic via het verhaal van twee tienermeisjes reflecteert op veel grotere verhalen, zoals persoonlijke en geopolitieke machtsverschillen? “Het is mijn hoop dat mensen meer zien in Toxic dan alleen een verhaal over tieners. Na de première van de film viel me op dat veel mensen vooral nadachten over die geopolitieke machtsverhoudingen. Ik denk dat het als Litouwer een enigszins natuurlijke staat van zijn is, en dat dit thema daardoor in eerste instantie nog wat minder zichtbaar was voor mij.
“Uiteindelijk is het een film die gaat over wat het betekent om je inferieur te voelen, op elk niveau. In dat opzicht lijkt Litouwen op dertienjarige meisjes die zich machteloos voelen. Het ontbreekt bij hen aan de grip om hun eigen levens bij te sturen. En daarom speelt het lichaam zo’n belangrijke rol in Toxic. Kristina realiseert zich dat ze nergens macht over heeft, behalve over haar lichaam. Dit leidt tot het besef dat ze alles met haar lichaam kan doen wat ze wil, inclusief het van binnenuit uitbenen.”

Toxic is vanaf 10 juli 2025 te zien i.h.k.v. de zomerreeks Previously Unreleased.