Saskia Diesing over De zitting

De Telefilms staan dit jaar in het teken van misdaad. Filmmaker Saskia Diesing opent de reeks met De zitting, een moreel complex rechtbankdrama waarin een verkrachtingszaak oud zeer naar boven haalt. “De verschillende partijen presenteren hun argumenten en het is vervolgens aan de kijker om te bepalen wie je gelooft.”

“Het moet wel larger than life zijn.” Filmmaker Saskia Diesing overdenkt hoe haar nieuwe film De zitting binnen haar oeuvre past. In het rechtbankdrama zullen fans van haar intieme coming of age-verhalen Nena (2013) en Dorst (2018) niet meteen Diesings hand herkennen. Het verhaal speelt zich helemaal af in een rechtszaal en lijkt soms meer theater dan film: een keur aan getuigen, advocaten en officiers moeten drie rechters ervan overtuigen wat er op een studentenfeestje 25 jaar geleden precies is gebeurd tussen presidentskandidaat Fabian Ploch (Jacob Derwig) en auteur Amanda Richter (Kim van Kooten). Zij zegt verkrachting, hij beweert een dronken tongzoen.

Toch voelt de dialoog- en plotgedreven Telefilm zeker als een ‘echte Diesing’. De overeenkomst die ze zelf ziet, is de uitvergroting. “Nena en Dorst waren meer sfeertekeningen inderdaad en De zitting draait meer om de plot. Maar het zijn alle drie uitvergrotingen van een situatie, bijna op het stripachtige af. Niet voor niets zijn de hoofdpersonen een presidentskandidaat en een sterauteur. Dat geeft aanleiding om details uit te vergroten, te schuren, er humor in te stoppen. Wanneer de zaak bijvoorbeeld om een leraar en een leerling zou gaan – iets wat we hebben overwogen – kom je toch meer in sociaal realistisch terrein. Dat zou ik niet kunnen.”

We spreken Diesing telefonisch; ze belt vanuit de montagekamer waar ze werkt aan Verloren transport, een oorlogsdrama waarvan de opnames eerder dit jaar werden afgerond. De zitting werd vlak daarvoor gedraaid, op de piek van de tweede coronagolf en in de slipstream van de #MeToo-beweging. “Scenarist Lykele Muus kwam met het idee naar aanleiding van de Ford-Kavanaugh-verhoren, een zaak waardoor hij begon na te denken over zijn rol binnen de #MeToo-beweging. Hoe moest hij zich daar als man en maker toe verhouden? Hij schreef een opzet en vroeg mij vervolgens om mee te denken. Samen zijn we gaan brainstormen en onderzoeken en vandaaruit is het verhaal ontstaan.”

Het resulteerde in wat je de eerste Nederlandse MeToo-productie kan noemen. “Er zijn internationaal wel al wat films en series gemaakt zoals The Morning Show, I May Destroy You en Bombshell, maar in Nederland hebben we ons er nog niet op die manier mee beziggehouden. Het is natuurlijk een lastig thema: het gaat over schaamte, onrecht, macht, seksualiteit. En daarbij wil je niet drammerig een boodschap doordrukken. Natuurlijk vind ik er zelf iets van, maar uiteindelijk wil ik de kijker vooral uitdagen om zelf na te denken: wie vind ik dat er schuldig is? Waarom? En hoe wordt mijn mening eigenlijk beïnvloedt?”

De zitting speelt zich helemaal af tijdens een rechtszitting, een bewuste keuze om verschillende grijstinten in het debat aan te brengen. “Wat je bijvoorbeeld in de John Grisham-verfilmingen ziet, is dat je uiteindelijk een flashback krijgt waarin de waarheid onthuld wordt. Dat wilden we niet doen”, legt Diesing uit. “De verschillende partijen presenteren hun argumenten en het is vervolgens aan de kijker om te bepalen wie je gelooft. Het is echter wel zo dat je je vaak door irrationele zaken laat leiden: hoe iemand gekleed is bijvoorbeeld, of dat je iemand aantrekkelijk vindt. Daar heb ik mee gespeeld: de geheugenexpert is bijvoorbeeld een heel raar type. ‘Wat een vreemd mens,’ denk je meteen. Maar eigenlijk zegt ze wel zinnige dingen.”

In de film kozen Diesing en Muus er daarom ook voor een presidentskandidaat en een succesvol thrillerauteur op te voeren. “Uit onderzoek blijkt dat misbruik in alle lagen van de bevolking plaatsvindt: arm en rijk, rechtse en linkse kringen. Voor de film was het belangrijk dat je als publiek meteen een beeld kon vormen van die twee personen. Je hebt niet meteen veel backstory nodig wanneer je een presidentskandidaat opvoert. Zo kan je ook makkelijker spelen met archetypes. De rationele politicus tegenover de teruggetrokken schrijfster, daar heeft iedereen wel een beeld bij. Dan is het ook interessant die beelden overhoop te gooien.”

Opvallend aan De zitting is naast het #MeToo-thema ook Diesings oog voor rechtzaakdetails: het typische jargon en verbale vuurwerk, maar ook kleine irritaties over en weer of het gedoe over wanneer de zaal kan gaan lunchen. “Lykele en ik hebben uitspraken bestudeert en zijn bij verschillende rechtszaken als publiek geweest. Ik vond dat fascinerend om mee te maken. Aan de ene kant is dat super serieus, want er staat meestal echt wel iets op het spel. Maar tegelijkertijd kan het ook heel informeel zijn. We hebben een rechter gezien die telkens grapjes maakte over wanneer er geluncht kon worden, of een advocaat die met een grappige opmerking een verhaal onderuithaalt.”

Uiteindelijk hoopt Diesing dat de film tot dialoog uitnodigt. “Over het belang van de #MeToo-beweging, over consent en over hoe we omgaan met seksualiteit. Want daar ben ik inmiddels wel over uit: we hebben een goed functionerend rechtssysteem, maar of dat de juiste arena is om seksueel wangedrag aan te pakken weet ik niet. Die verandering moet volgens mij echt beginnen buiten de rechtszaal.”

Exemplarisch is bijvoorbeeld de scène waarin Richter moet uitleggen hoeveel centimeter Ploch die bewuste avond zou zijn binnengedrongen. Het is niet alleen een ongemakkelijke vraag, maar door een slachtoffer bijna niet te beantwoorden. “Ja, dat gesprek over seksualiteit en consent is ongemakkelijk”, beaamt Diesing. “Maar we moeten het voeren. Want zoals je kan zien: het juridisch jargon en de rechterlijke bewijsplicht is daarvoor niet toereikend. Dat gesprek moeten we privé voeren, in de verhalen die we vertellen, de films die we maken. Daardoor ontstaat er echt verandering.”

De zitting wordt op 19 september om 20:25 vertoond op NPO3.