Pema Tseden over Balloon

In zijn zevende speelfilm Balloon presenteert de Tibetaanse filmmaker Pema Tseden een droogkomische kroniek van een gezin van schaapsherders en hun verwoede pogingen om géén vierde kind te krijgen. “Voor mij is de rode draad in mijn werk: de Tibetanen, hun gemoed, dilemma’s en problemen.” Te zien op picl.nl.

Arme Dargye. Terwijl de fokram die hij van een buurman leende driftig los gaat op zijn kudde, moet hij zich inhouden. De condooms zijn op. En niet eens gebruikt – zijn twee jongste zoons hebben ze gegapt om ze als ballonnen op te blazen. En onbeschermde seks is geen optie, want Dargye en zijn vrouw Drolkar hebben al drie kinderen, en de Chinese overheid heeft ook in hun kleine Tibetaanse dorpje net de eenkindspolitiek afgekondigd.

Al in het uitgangspunt van Balloon (Qi Qiu), de zevende speelfilm van de Tibetaanse filmmaker Pema Tseden, komen zo allerlei lagen samen: het intieme en het politieke, het banale en het spirituele, het aardse en het verhevene. De pillow talk van Dargye en Drolkar draait even goed om voorbehoedsmiddelen als om reïncarnatie. Drolkar ontpopt zich tot de spil in het verhaal, met lijntjes rond haar man, diens oude vader, hun drie zoons, en Drolkars zus, die koos voor een leven als non maar nu even terug in het dorp is.

Al die lijntjes worden schijnbaar moeiteloos vervlochten in Tsedens slimme scenario, dat hij vat in een onopvallende maar weloverwogen stijl, vol onnadrukkelijke symboliek en met een tegelijk lyrisch en nuchter oog voor de schoonheid van het landschap. De landerige setting én vertelstijl zijn compleet anders dan die van de western-achtige road movie Jinpa, Tsedens voorgaande film en zijn eerste die in Nederland een reguliere bioscooprelease kreeg.

Jinpa en Balloon zijn zeer verschillende films, en hebben toch ook veel overeenkomsten. Wat ziet u als de kern van uw makerschap? “Mijn films vertellen hedendaagse verhalen over het leven in Tibet. Dat is de rode draad: de Tibetanen, hun gemoed, hun dilemma’s, hun problemen. Hoe dat wordt ingevuld, kan vervolgens enorm verschillen. Zoals je al zegt, Jinpa is een compleet andere film als Balloon. Ook al spelen dezelfde acteurs de hoofdrollen, hun spelstijl is hier compleet anders.
“In die opeenvolging van films zit overigens maar zeer ten dele een doelbewuste ontwikkeling. Het is net zo goed ingegeven door allerlei beperkingen, niet alleen censuur maar ook praktische obstakels die maken dat je films soms niet gemaakt krijgt. Ik ben ook schrijver, en in mijn boeken zit veel duidelijker een bepaalde ontwikkeling dan in mijn films. Omdat het feit of een film gemaakt wordt van zo veel factoren afhankelijk is.”

Welke factoren waren vormend voor Balloon? “Dat begint in Beijing, toen ik daar nog woonde, zeven of acht jaar geleden. Ik liep op straat en zag een ballon door de lucht zweven, en dat beeld raakte me direct. Vervolgens ben ik gaan zoeken naar hoe dat beeld verbonden kon worden aan mijn thuisland Tibet. Maar het scenario dat ik toen schreef kreeg ik niet gemaakt, vanwege censuur en omdat we de financiering niet rond kregen. Er was op dat moment blijkbaar geen voedingsbodem voor een film als deze. Dus ik heb het verhaal herschreven tot roman. Toen de omstandigheden het uiteindelijk toelieten de film te maken, heb ik de roman weer herschreven tot filmscript. Dus dit verhaal en deze personages hebben al een flinke ontwikkeling doorlopen.”

Had die censuur ook met het onderwerp van de eenkindspolitiek te maken? Sinds die in 2015 werd losgelaten lijkt er iets meer ruimte te zijn om er films over te maken. “Er waren allerlei redenen dat de film toen niet gemaakt kon worden, censuur was er slechts een deel van. En ook nu nog is het moeilijk om heel direct over dit onderwerp te spreken, in Balloon zit het alsnog vooral in indirecte verwijzingen.”

Wat is er dan wel veranderd sinds die eerste scenarioversie? “De hoofdlijnen zijn hetzelfde – de structuur, de personages en hun onderlinge relaties. De veranderingen zitten meer in details, dingen zijn verder uitgediept en subtieler verteld. Het personage van de zus, de non, is het meest veranderd. In zowel het eerste scenario als in de roman was zij veel minder aanwezig, het hele verhaal rond haar ex en het boek dat hij schreef over hun verbroken relatie zit daar niet in.”

Dat boek heet óók Balloon. Zo komt de titel van de film in vele fysieke en symbolische gedaantes terug. “Zoals gezegd: die ballon was het startpunt, en het denken over hoe dat samenhangt met het verhaal van Tibet. Al snel kwam daar ook het idee van de condoom bij. Toen had ik de basis voor het verhaal. En vervolgens is dat verrijkt met verhalen en gebeurtenissen uit allerlei bronnen – mijn eigen levenservaring of verhalen die ik van anderen hoorde.”

In westerse verbeeldingen van Tibet draait het al snel om een mythisch, quasi-magische wereld. In uw films is ook een religieuze en filosofische lading, maar ze voelen juist zeer aards en alledaags. “Het leven in Tibet is zeer natuurlijk – onze emoties, ons bestaan is dicht bij de natuur. Dus in zekere zin komen mijn films daar ook natuurlijk uit voort. Maar het is zeker een bewuste keuze, in die zin dat ik me vanaf het begin van mijn carrière tot doel heb gesteld om óns verhaal te vertellen, om de Tibetaanse levenswijze en cultuur en emoties met een groter publiek te delen.”