Nicole van Kilsdonk over Telefilm Okedoeibedankt

Spannende kinderfilms voor de doelgroep zes tot twaalf jaar, waarbij het voor (groot)ouders ook leuk is om mee te kijken. Dat is het uitgangspunt van de zes Telefilms dit jaar. Roadmovie Okedoeibedankt, rond twee dove tienervriendinnen, is inmiddels de achtste Telefilm van Nicole van Kilsdonk. “Het gaat in onze film niet om het doof zijn, maar het heeft absoluut invloed op de loop van het verhaal.”

Nicole van Kilsdonk is de koningin van de Telefilm. Sinds haar eerste in 1999, Man, vrouw, hondje, maakte ze er al zeven, waaronder toonaangevende producties als de musical Ochtendzwemmers (2001), de Gouden Kalf winnaar Deining (2004) en vriendinnenfietsfilm Zadelpijn (2007).

Toch was haar achtste Telefilm Okedoeibedankt er bijna niet geweest. “Door drukte wilde ik de Telefilms dit jaar eigenlijk aan me voorbij laten gaan. Maar mijn producent Rogier Kramer van Labyrint Film was ervan overtuigd dat ik voor deze editie een goed team zou vormen met co-scenarist Lilian Sijbesma.”

Terwijl ze met Kramer in gesprek was, vertelde Van Kilsdonk hem over haar research naar het gebruik van gebarentaal. “Voor een eerder project had ik gedraaid op een school met dove kinderen. Toen realiseerde ik me hoe weinig ik wist van de dove wereld. In tegenstelling tot veel andere landen is gebarentaal in Nederland pas sinds 2021 erkend als officiële taal. Het is een prachtige en elegante taal die vroeger zelfs verboden was. Het hoorde niet, net als linkshandig zijn. Ik heb research gedaan naar die geschiedenis, hoewel het nadrukkelijk niet de bedoeling was een voorlichtingsfilm te maken.”

“Ik had een plan liggen voor een speelfilm waar ik niet verder mee kwam. Dat heb ik aan Lilian gegeven met de boodschap dat ze het helemaal mocht aanpassen of iets totaal anders mocht bedenken. Inmiddels was zij zelf ook geïntrigeerd geraakt door het thema en heeft ze van mijn oorspronkelijke aanzet, die op één locatie speelde, een mooie frivole roadmovie gemaakt rond twee vriendinnen.”

Geluid
De twee tieners in Okedoeibedankt zijn de dove Jamie (Mae van de Loo) en de slechthorende Imane (Douae Zine El Abidine) die in hetzelfde internaat wonen. Samen besluiten ze stiekem naar Parijs te reizen om Jamie’s oma op te zoeken die net een ongeluk heeft gehad. Van Kilsdonk: “Het is feitelijk een coming of age film. Het gaat niet om het doof zijn, maar doof zijn heeft absoluut invloed op hoe de reis van de meiden verloopt.”

Een van de grootste invloeden die het thema doofheid op Okedoeibedankt heeft gehad, is de belangrijke rol die is weggelegd voor geluid. Terwijl in de beelden te zien is hoe weinig de wereld rekening houdt met doven, maakt de geluidsband de kijker duidelijk hoe auditief-beperkten die wereld ervaren. Door de stilte van de dialogen in gebarentaal komt vanzelf meer nadruk te liggen op tsjilpende vogels en ander omgevingsgeluid, waar we normaal minder aandacht voor hebben. Waar tijdens het schrijfproces onder meer Lukas Moodyssons We Are the Best! (2013) inspiratie gaf voor de energie tussen de meiden, liet Sound of Metal (Darius Marder, 2019), over drummer die plotseling doof wordt, zien hoe vrij ze konden zijn in het gebruik van geluid.

“Sound of Metal kwam uit toen we aan het scenario werkten en liet ons zien hoe we ‘inconsequent’ konden zijn. Bij de omroep vroegen ze ons vooraf of we konden uitleggen hoe we onze film qua geluid gingen aanpakken en we wisten dat we ook in het geluid wilden werken met perspectiefwisselingen. Maar hoe dat precies in zijn werk zou gaan, wisten we op dat moment nog niet. Toen we Sound of Metal film zagen, was het een grote opluchting dat ze daarin niet consequent waren, met bijvoorbeeld niets laten horen als de hoofdpersoon in beeld is. Die hoofdpersoon heeft bijvoorbeeld een cochleair implantaat waarbij storingen in de geluidsstroom worden afgewisseld met normaal functionerend omgevingsgeluid. De makers hadden blijkbaar zoiets van: wat werkt dat werkt. Daardoor dachten wij ook: daar moeten we niet dogmatisch in zijn.”

“We hebben in het geluid en de muziek gespeeld met bepaalde geluidsfrequenties die veel doven wel voelen. Componist Wilko Sterke heeft die frequenties gebruikt in zijn elektronische soundscape. Op televisie is dat soms misschien te subtiel om mee te krijgen, maar die diepte wilden we er toch in verwerken.”

Coming-of-age
Dat de hoofdrollen gespeeld moesten worden door meisjes die zelf auditief beperkt zijn, stond voor Van Kilsdonk buiten kijf. Een morele kwestie maar ook een technische kwestie. “Native speakers in gebarentaal gaan er vanzelfsprekender mee om, kunnen makkelijker improviseren en brengen een persoonlijkheid naar de taal. Er zijn onderling veel verschillen in hoe de taal gebaard wordt. Zo gebruikt Mae, die doof is, Nederlandse Gebarentaal (NGT). Maar Douae gebruikt als slechthorende ‘Nederlands met gebaren’ (NMG), wat geen officiële taal is en wat horende mensen ook meestal gebruiken als ze gebaren. Los van zulke verschillen zie je ook dat – zoals in elke taal – veel jongeren slang in hun gebaren gebruiken die ouderen weer niet snappen.”

Doordat ze dag in dag uit deze taal spreken, hebben de twee hoofdrolspelers ook echt geholpen om de film authentiek te krijgen, zegt Van Kilsdonk. “Soms gebruikten ze bijvoorbeeld andere dan de standaardgebaren omdat die er voor hen wat natuurlijker uitkwamen. Vooral bij Mae, die Jamie speelt en wat meer teruggetrokken was, zag ik een enorme groei. In het begin deed ze gewoon wat we vroegen, maar gaandeweg gaf ze steeds meer aan dat ze sommige dingen anders zag. Dat was mooi om te zien. Zo werd de film ook achter de schermen een coming of age verhaal.”

Okedoeibedankt (Producent: Labyrint Film | Omroep: BNNVARA) wordt zondag 1 januari 2023 0m 10:00 uur uitgezonden op Zapp (NPO3).