Mehdi Barsaoui over Aïcha

Een Tunesische vrouw overleeft een busongeluk, maar doet alsof ze dood is. Vanuit die anonimiteit kan ze haar leven eindelijk zelf bepalen, in deze deels op feiten gebaseerde film van Mehdi Barsaoui. “Ik zie de film als een ode aan vrijheid en emancipatie.”

Tunesië, 2019. Een autobus stort in een ravijn. Tientallen inzittenden sterven ter plekke. Een van de overlevenden is een jonge vrouw die in de daaropvolgende dagen doet alsof ze ook bij dat ongeluk is overleden. Het is haar manier om de liefde van haar ouders op de proef te stellen.

Dit waargebeurde verhaal ging viraal in Tunesië en bleef Mehdi Barsaoui zo sterk bij dat hij het als uitgangspunt gebruikte voor zijn tweede speelfilm Aïcha. Daarin overleeft Aya op miraculeuze wijze een soortgelijk ongeluk. Ze gebruikt haar zogenaamde dood om als Aïcha een nieuw leven op te bouwen in de grote stad Tunis. “Het is het verhaal van een vrouw die eerst moet sterven, om daarna te mogen leven”, vertelt Barsaoui in Venetië, waar zijn film in de Orizzonti-sectie van het festival in première ging.

“Ik vond het zo’n treurig, maar ook eindeloos fascinerend verhaal”, herinnert de Tunesische scenarist en regisseur zich over dat bizarre nieuwsbericht. “Het was vast een moeilijk besluit om de liefde van haar ouders op die manier op de proef te stellen. Ik was eigenlijk niet van plan om er een speelfilm over te maken, maar toen mijn vrouw zwanger raakte van ons eerste kind, begon ik steeds meer over dit verhaal na te denken. Vanuit het perspectief van mijn aanstaande ouderschap kon ik mijzelf meer in haar leven verplaatsen. Ik wilde deze vrouw beter leren kennen en begrijpen hoe ze zo’n pijnlijk besluit kon nemen. Toen ben ik gaan schrijven, en zo is het personage van Aya geboren.”

Aya’s verhaal erkent de pluraliteit die in elk mens zit. De jonge vrouw wisselt constant van rol en kiest meerdere keren nieuwe namen voor haar valse identiteit. Barsaoui ziet haar als een uitvergroting van een universele dynamiek, waarin we in verschillende situaties steeds andere kanten van onszelf willen benadrukken. “Ik heb het soms ook,” erkent de regisseur, “dat ik liever een andere versie van mezelf met de buitenwereld wil delen. Ik ken genoeg acteurs die meerdere geheime Facebook-accounts hebben om hun privéleven te beschermen. In de tijd van sociale media is het eigenlijk normaal geworden om meerdere personen tegelijkertijd te zijn.”

Metaforische dood
Bovenal ziet Barsaoui Aïcha als een metafoor voor de Tunesische samenleving. “Met het aftreden van president Ben Ali in 2011 hadden we als het ware onze vader vermoord. Daardoor kon het land tijdens de Arabische Lente opnieuw geboren worden.”

Je zou het Barsaoui’s methode kunnen noemen: de toestand van het land weergeven als fasen in een mensenleven. In zijn debuut Un fils (2019), gebruikt hij het begin van de Arabische Lente als het decor voor een jong stel dat wanhopig hun neergeschoten zoon probeert te redden en in de nasleep ervan hun leven overhoop gehaald ziet. In Aïcha zijn we een stap verder in de tijd en zien we een instabiele – en in veel opzichten nog corrupte – samenleving die zich geleidelijk richting volwassenheid beweegt. “Het is alsof Tunesië een opstandige puber is geworden”, zegt Barsaoui over de politieke context van de film. “Alles is nog fragiel, maar ik ben ervan overtuigd dat we er wel uitkomen met elkaar.”

Barsaoui heeft zijn filmcarrière te danken aan het nieuwe politieke klimaat na de Arabische Lente. “Voor 2011 was ik niet echt betrokken bij de politiek”, geeft hij toe. “Ik heb vrijwel mijn hele leven onder het regime van Ben Ali geleefd – ik wist simpelweg niet beter. Inmiddels zie je dat Tunesische films met een scherpere blik naar sociale kwesties in de samenleving kijken. Wij kunstenaars, schrijvers en regisseurs proberen onze maatschappij nu veel beter te begrijpen. Daarin mogen we ook kritischer zijn.”

“Aïcha is kritisch over de ongelijkheid in Tunesië tussen man en vrouw en tussen rijk en arm. Tegelijk is de film door de staat gefinancierd. Voor mij is dat een teken van een gezond cultureel klimaat. Ik zie deze film dan ook als een ode aan vrijheid en emancipatie. De film gaat over onszelf bevrijden van repressie, zodat we ons eigen lot kunnen bepalen. Daarom ben ik uiteindelijk niet geïnteresseerd in de valse identiteiten van Aya, maar in wie ze na haar metamorfose zal gaan worden.”

Aïcha draait vanaf 31 juli 2025 in de bioscoop.