Lee Daniels over The United States vs. Billie Holiday

Lee Daniels laat in The United States vs. Billie Holiday zien hoe de zangeres met de hemelse stem door racistische autoriteiten kapot wordt gemaakt. De treurige werkelijkheid was volgens Daniels nog veel naargeestiger dan de film laat zien. “Ik heb veel weggelaten om de film iets verteerbaarder voor het publiek te maken.”

Als hij geen connectie voelde met Billie Holiday had hij de film nooit gemaakt, zegt Lee Daniels (1959, Philadelphia) begin januari in een audiocall. Vaak klinken dit soort opmerkingen uit de mond van regisseurs als nietszeggende interessantdoenerij, maar van Daniels geloof ik het. Toen ik hem elf jaar geleden interviewde over Precious, het drama over de veerkracht van een dochter van een monsterlijke moeder en een incestplegende vader, barstte hij in tranen uit toen hij over zijn eigen vader vertelde. De man werd als undercover-agent bij het verijdelen van een drugsdeal vermoord. Het ingewikkelde was, vertelde Daniels, dat hij verdriet had over het brute einde van zijn vader, maar ook opluchting voelde. Hij hield niet van zijn vader, omdat hij thuis tiranniek optrad en sloeg.

Dat Billie Holiday ook niet bepaald in een gelukkig gezin opgroeide, voelt voor Daniels als een band. Zij komt nog dichterbij doordat hij net als Holiday drugsverslaafd was. Daniels is er openhartig over. “Ik raakte drugsverslaafd na de dood van mijn vader. Dat is een van de redenen dat ik deze film wilde maken. Ik wil begrijpen waarom drugsmisbruik zo vaak voorkomt onder kunstenaars. Ik denk dat de oorzaak in de kindertijd ligt.”

Beyoncé
Holiday’s drugsmisbruik gaf Harry Anslinger, de directeur van het federale drugsbureau, de stok om haar mee te slaan. Hij zocht zo’n stok omdat hij jazzmuziek verschrikkelijk vond (“jungle-lawaai”) en, belangrijker, omdat hij bang was dat Holidays aangrijpende antilynchlied ‘Strange Fruit’ de zwarte bevolking tot protest en rebellie zou aanzetten. Via via liet hij Holiday weten dat ze het lied niet meer moest zingen, maar toen ze dat in de wind sloeg, stelde hij zich ten doel haar kapot te maken. “Hij was geobsedeerd door Billie Holiday en kon niet begrijpen waarom deze vrouw zo beroemd was”, zegt Daniels. “Ze was zwart, hoe kon ze ook door witte mensen zo geliefd zijn? Ze was de Beyoncé van die tijd.”

Holiday moest kapot en dat lukte. Na jarenlang getreiter en arrestaties overleed ze in 1959 op 44-jarige leeftijd in een ziekenhuis aan uitputting door haar levenslange drugsverslaving. Zelfs op haar sterfbed werd ze bewaakt door agenten, zodat vrienden en familie niet bij haar konden zijn.

The United States vs. Billie Holiday toont de meedogenloze jacht op Holiday, die Daniels ziet als exemplarisch voor de repressie van zwart Amerika door wit Amerika. “De film gaat over de oorlog tegen zwarte mensen. Tegen ons.” Waarom de verhalen over de onderdrukking van zwarte Amerikanen pas sinds kort in volle omvang naar boven komen, weet Daniels niet. Hij verwijst naar de bijbel: “Daarin staat de beroemde zin dat alles wat duister is ooit in het licht komt. Je kunt dingen niet eeuwig verborgen houden.” Dat wil niet zeggen dat Daniels alle duistere zaken rond Holiday belicht in de film, want dat zou te deprimerend zijn. “Ik heb veel weggelaten om de film iets commerciëler en verteerbaarder voor het publiek te maken. Dat deed ik ook met Precious. Als je naar mijn director’s cut van die film kijkt… die is zó donker. De film in de bioscoop was echt de milde versie.” Lachend: “Ooit zal ik ook een director’s cut van The United States vs. Billie Holiday maken.”

God
De jubelstemming van de afgelopen jaren over dat Hollywood de geschiedenis van zwarte Amerikanen eindelijk serieus neemt, deelt Daniels niet. “Niemand wilde The United States vs. Billie Holiday maken in Hollywood. Nou ja, sommige wilden het wel doen, maar voor een paar centen. Dat wilde ik niet, want ik wil recht doen aan Billie Holiday’s erfenis. Dat kan alleen met een goed budget en dat wilde Hollywood me niet geven. Ik heb het geld onafhankelijk, buiten Hollywood moeten vinden. Dat zegt veel over racisme. Hollywood wil verhalen over zwarte Amerikanen vertellen, maar wel de controle behouden. Ze houden hun paar centen maar. Ik ben trots dat een zwarte man de film gefinancierd heeft. Hij heeft Jordan Fudge. Alle lof voor hem.”

Naast Fugde heeft Daniels vooral lof voor Andra Day, die in de film verbluffend goed Holiday speelt. Ook haar zang klinkt alsof Holiday uit haar graf is opgestaan. Om uit te drukken hoe goed hij Day vindt, die voor haar rol een Golden Globe won en een Oscar-nominatie kreeg, haalt Daniels god erbij. “Ik werk met veel acteurs, maar zij bevestigde mijn geloof en vertrouwen in god. Het was alsof god haar voor mij had gevonden, en wij gods werk deden. Zoals zij zingt… dat kun je niet doen alsof. Het was god die door haar werkte.”