Jim Taihuttu in zwart-wit

Jim Taihuttu en zijn rebellenclub zijn terug. Op de kleurrijke romantiek van Rabat volgt de zwart-witte wereld van Wolf: "Alles in Wolf is echt gebeurd. Dat lees je misschien pas op pagina tien of twaalf van de krant, maar het gebeurt wel. Er zijn aan de lopende band schietpartijen. Er wordt elke paar weken een jongen van in de twintig doodgeschoten."

Het eerste wat opvalt aan Wolf, de nieuwe film van Jim Taihuttu en het team van Rabat is dat de film in zwart-wit is. Maar het verhaal over kickbokster Majid is in meerdere opzichten zwart-wit. De kleur is weggetrokken uit het bestaan van een generatie jongeren aan de buitenkant van de maatschappij. Een gesprek over kleur, en andere genuanceerde zwart-wit-kwesties.

Was het meteen duidelijk dat Wolf in zwart-wit moest? "In eerste instantie is dat een gevoelskwestie. Later blijkt dat op meerdere niveaus te kloppen. Maar de eerste keer dat er van dit project sprake was, en dat was nog voordat we Rabat maakten, was het al meteen duidelijk. Dit moet in zwart-wit. Tricky natuurlijk. Toen The Artist uitkwam dacht ik: ‘Zo, dat kan dus.’ Sommige films vragen er gewoon om."

Waarom? "Die hebben geen kleur nodig. Zwart-wit is de essentie. Het is het begin van filmmaken. Licht en schaduw. Licht en geen-licht. Er zit geen poespas omheen. Kleur is leuk, maar het kan ook afleiden. Een film is wat je er in je hoofd van maakt. De filmmakers geven één plus één, je zegt als toeschouwer zelf twee."

Wolf speelt zich af in Marokkaanse, Turkse en Surinaamse misdaadkringen. Witte mensen zitten amper in de film. Heeft de keuze voor zwart-wit ook nog iets te maken met hoe we huidskleur in de film ervaren? "Alles trekt naar elkaar toe. Tenzij je heel donker bent, valt huidskleur minder op. Maar het belangrijkste was toch de kleurloosheid en de uitzichtloosheid van de wereld waarin die mensen zitten."

In hoeverre is Wolf het gevolg van het succes van Rabat? "Ze kunnen niet langer ontkennen dat je probeert bij te dragen aan het landschap van de Nederlandse film. Als je dan de kans krijgt om nog een film te maken kun je net zo goed all out gaan. Iedereen zit toch te wachten om je af te schieten, dus waarom zou je dan geen concessieloze, bikkelharde film maken? We waren ons er zeer van bewust dat we het moment moesten pakken. Nog voordat er een script was, heb ik tegen Chico Kenzari gezegd dat hij moest gaan trainen. Ik wist niet of we geld zouden krijgen van De oversteek [een van de talent­ontwikkelings­programma’s van het Filmfonds, DL], maar hij moest er in ieder geval klaar voor zijn."

En als je geen geld had gekregen van De oversteek, had je hem dan net als Rabat in eigen beheer kunnen maken? "Dat was nooit gelukt. Te gevaarlijk. In alle opzichten. Dit project heeft op papier alles wat je als geldschieter of distributeur riskant vindt voor de bioscoop. Het is een checklist voor politiek-incorrect filmmaken. Hij is zwart-wit. Er zit geweld in. Hij duurt lang. Er zitten trage stukken in. En hij gaat ook nog eens over allochtonen en ze zijn niet grappig. Daar gaat geen Nederlandse distributeur eigen geld in steken. En als dat wel zo is, waarom heb ik die film dan nog niet in de bioscoop gezien de afgelopen tien jaar?"

Omdat jullie met Rabat respect hebben afgedwongen? "Kan. Voor Rabat was ik natuurlijk een nobody in filmland. En nu word ik opeens gevraagd voor de jury van de eindexamenfilms van de Filmacademie. In theorie dus van de mensen die mijn klasgenoten hadden kunnen zijn. Toch heeft Rabat ook weer niet zoveel impact gehad. Wel in het geval van Plan C. Producent Sander Verdonk is een likemind van mijn producent Julius Ponten. Maar ik ben ook door heel veel jonge makers gebeld en gemaild en misschien had ik heel even gedacht of gehoopt dat daardoor iets zou veranderen. Dan merk je dat negen van de tien jonge regisseurs te bang zijn om niet de huur te kunnen betalen en dan toch maar weer een B-script voor een Telefilm indienen. Weinig mensen durven hun eigen pad te creëren."

Komt dat ook omdat jullie het met Habbekrats ook wat makkelijker kunnen financieren omdat je nog andere dingen doet, zoals commercials en clips? "Natuurlijk gaat het vaak om geld, maar dat is niet het enige. Het gaat ook om de eagerness van jonge mensen. De mentaliteit. Echt maken wat je wil maken. Het lijkt er in het filmwereldje soms op alsof het belangrijker is dat je weer kunt zeggen dat je geld hebt gekregen, dan wat je echt maakt. Er zou best wat meer lef kunnen zijn. Iets van een generatiewisseling. Die mensen die nu aan de macht zijn houden allemaal heel erg van de gebroeders Dardenne, dus verschijnen er per jaar vijf Dardennes-aftreksels, terwijl die hun beste films ook alweer vijftien jaar gelden maakten. Zo blijft er heel weinig authenticiteit over."

Toch kun je ook zeggen dat Wolf een erfgenaam is van de Dardennes: een realistische, sociale genrefilm die ook voor een artpubliek aantrekkelijk is. "Ik hoef die filmwetten ook niet te doorbreken. Die werken al honderd jaar. Het gaat er meer om dat je de buigzaamheid ervan moet testen. Dat ben je verplicht. Het is te makkelijk om ze te breken, dan krijg je een zouteloze aaneenschakeling van scènes, maar voor wie? Ik ben geen films gaan maken voor vijfhonderd mensen. Ik ben films gaan maken omdat ik vroeger als kind ook in de bioscoop zat. Op mijn ene schouder zit Wim Wenders, of Jacques Audiard en op de andere Steven Spielberg. Ergens uit dat midden moet het komen. In Nederland lijkt dat haast niet meer te bestaan. Het leuke van Rabat was dat er in Pathé 35.000 jonge mensen, waarvan het merendeel waarschijnlijk van allochtone afkomst, naar een artfilm heeft zitten kijken, terwijl ze dat vermoedelijk niet wisten."

Maar je gaat wel een stap verder. Audiard kiest via het melodrama nog een uitweg. Wolf is ook qua thematiek meer zwart-wit. "Dat moet ook. Je moet jezelf uitdagen. Je moet meer risico’s nemen. Ik vond dat melodrama ook het minste van De rouille et d’os. Daar raakt hij mij wel kwijt. Ik wil behalve de filmervaring ook iets meegeven over deze tijd."

Wat dan? "De verharding. Dat we helemaal niet in de gaten hebben dat bepaalde sociale groepen zich totaal van de maatschappij hebben afgesplitst. Alles wat in Wolf voorkomt is echt gebeurt. Dat lees je misschien pas op pagina tien of twaalf van de krant, maar het gebeurt wel. Er zijn aan de lopende band schietpartijen. Er wordt elke paar weken een jongen van in de twintig doodgeschoten. Er zijn hele oorlogen bij het Westerpark met machinegeweren en al. Men heeft nog steeds zo’n Freddy Heineken-ontvoering-achtig romantisch beeld van de misdaad. Maar er zijn grote groepen jongeren van mijn leeftijd die schijt aan alles hebben. Anderhalf jaar gelden werd er een wapendepot overvallen in Zuid-Oost. Daar zijn jongens gewapend met AK47’s al schietend naar binnen gelopen. Geen waarschuwing. Niks."

Wat is dat dan? Een generatie die niets meer te verliezen heeft? "Totaal niets. Ze hebben geen enkele binding met het land. Ze hebben geen reden om zich aan de sociaal wenselijke codes te houden. Hebben niets te doen. Geen kansen, geen diploma’s, geen verzekeringen. Dan kunnen ze zich net als hun vaders kapot gaan werken op de bloemenveiling, zonder enig respect of waardering, of denken: ‘Fok it’."

Toch even moralistisch doen: want er zijn ook zat autochtonen die zich hun hele leven op de bloemenveiling kapot werken voor even weinig geld. "Dat is ook zo. Maar het is het gebrek aan sociale cohesie, aan het gevoel van deel uitmaken van een groter belang. Het is net als met een hotelkamer. Bijna niemand ruimt toch z’n eigen hotelkamer op? Die groep is ontheemd, doorgedraaid. En niet iedereen is zo. Er zijn er ook heel veel die het heel goed doen. Er zit niets tussen in. Je gaat naar de universiteit of de straat op. Maar niet naar de bloemenveiling."

Je zal maar niet slim genoeg zijn om naar de universiteit te gaan. "Als je daar niet slim genoeg voor bent, ben je meestal ook niet slim genoeg om het op straat te overleven en ben je dus een van die jongens die bloedend op de Kinkerstraat ligt."

Als filmmaker hoef je natuurlijk geen oplossing te hebben voor dit soort grote maatschappelijke kwesties, maar ik moet het toch even vragen: heb je een idee wat mogelijkerwijs een oplossing kan zijn? "Eh, nee. Het enige wat deze film kan doen is laten zien dat het er is. Het probleem zichtbaar maken."

Dus een wake-up call voor witte veertigers. En hoe gaan die jongens er zelf naar kijken? "Dat is het Othello-achtige probleem. Is hij een held of is hij dom? Is hij de grote krijger of een idioot die zich laat misleiden door Iago, in dit geval Adil, zijn beste vriend? Daar zitten parallellen in. Ik denk dat mensen kunnen denken dat hij een held is. Maar is dat zo? Neem Scarface. Dat is een van de minst begrepen personages uit de filmgeschiedenis. Scarface is een triest verhaal. Hij is een volksheld geworden voor iedereen die het vanaf het putje probeert te maken. Alleen onthoudt niemand dat hij aan het einde doodgeschoten wordt."