Gabriel Mascaro over Divino amor

In Divino amor toont Gabriel Mascaro een nabije toekomst waarin een giftig mengsel van nationalisme en religie de maatschappij in zijn greep heeft. “Ik zocht naar een heel minimalistisch idee van sciencefiction, zonder de technologische fetisj die het genre vaak heeft.”

Met Divino amor schetst de Braziliaanse filmmaker Gabriel Mascaro een beeld van de nabije toekomst om heel expliciet commentaar te leveren op ontwikkelingen in het heden. De film speelt zich af in het Brazilië van 2027, waar een combinatie van nationalisme en religieus fundamentalisme een maatschappij heeft gecreëerd waarin alles draait om het traditionele gezin.

Hoewel de naam van president Jair Bolsonaro nergens in de film valt, draait het Mascaro overduidelijk om de gevolgen van wat het beleid dat hij en andere rechts-populistische leiders voor ogen hebben. Terwijl hij aan de film werkte, zag Mascaro om zich heen de door hem bedachte toekomst steeds meer realiteit worden. “Dat heeft niet veranderd hoe het verhaal van de film verloopt, in ieder geval niet bewust”, vertelt de regisseur op het filmfestival van Berlijn in 2019, waar Divino amor zijn Europese première had een maand nadat Bolsonaro aantrad als president. “Maar het maakte wel dat de film belangrijker voelde. Het werd urgenter om dit verhaal te vertellen.”

Wat was voor u het startpunt van de film? “Ik wilde een film maken over de invloed van religie op de staat. Niet alleen in Brazilië maar in heel veel landen zien we de opkomst van een populistische, nationalistische politiek, en vaak is die gekoppeld aan religieuze ideeën. Bij de recente Braziliaanse verkiezingen gebruikte de nationalistische partij de slogan: ‘Brazilië boven alles, en God boven Brazilië’.”

U situeert het verhaal van Joanna in 2027. Waarom die stap naar de nabije toekomst? “Je ziet in Brazilië veel karikaturale of stereotyperende verbeeldingen van religie. Op tv en in de kranten wordt religie gereduceerd tot één ding, terwijl het juist zeer divers en heterogeen is. De film speelt in de toekomst om me daarvan te bevrijden – om de ruimte te creëren om iets te tonen dat net anders is dan hoe het nu is. Ik zocht naar een heel minimalistisch idee van sciencefiction, zonder de technologische fetisj die het genre vaak heeft. De meeste technologie die je in de film ziet, bestaat waarschijnlijk al. Wat er anders aan is, is hoe het wordt gebruikt. Daarin zie je hoe deze maatschappij in elkaar zit, en hoezeer het gezin erin centraal wordt gesteld.”

De film draait om religie, maar ook die ziet er, hoewel de elementen bekend zijn, toch heel anders uit dan we meestal in films zien. “Ik wilde hard breken met de klassieke christelijke iconografie en de symbolen die daarbij horen. Een kerk is hier enkel: wat plastic klapstoelen, een lege kamer en het woord van God. Daardoor is er ook de ruimte om allerlei aspecten van de populaire cultuur erin op te nemen. We bezochten tijdens de research een aantal gospel-raves, waar tienduizenden mensen naartoe komen. Dan is het niet zo’n grote stap meer naar de priester als DJ.”

U toont een drive-thru kerk, een fantastisch en veelzeggend concept. “Die bestaan al! Ze zien er natuurlijk compleet anders uit dan in de film – er staat geen rookmachine, haha. De drive-thru kerk in de film is bijna een fabrieksruimte. Het was belangrijk voor me om die industrialisering van religie te verbeelden. Zo ontstonden ook allerlei andere elementen in de film als uitvergrotingen van wat ik om me heen zie gebeuren. In deze film betekent ‘conservatief’ iets anders dan we nu gewend zijn. Allerlei dingen die voor ons geassocieerd zijn met het ‘progressieve’ – liberale politieke en seksuele denkbeelden, zoals partnerruil – worden hier juist gebruikt om ultraconservatieve religieuze ideeën te verspreiden.”

Waar dit soort dystopische films meestal hoofdpersonages hebben die vechten tegen het systeem, kiest u juist voor personage dat er onderdeel van is en er achter staat. “Precies – Joana wil juist liefst nog veel méér religie in de staat. Het leek me interessanter om een film te maken over iemand die iets wil, maar die als ze krijgt wat ze verlangt helemaal niet klaar blijkt om het te ontvangen. Juist daardoor begint ze te reflecteren en vragen te stellen bij de principes van haar religie.”

Joana’s verhaal wordt van commentaar voorzien door een voice-over, gesproken door een kinderstem. Waarom koos u daarvoor? “Die voice-over was nodig om bepaalde concepten sterker neer te zetten. Bijvoorbeeld het idee dat er in onze versie van Brazilië geen carnaval meer wordt gevierd. Dat soort culturele veranderingen is zo veel sterker en veelzeggender dan de technologische ontwikkelingen waar sciencefiction zo vaak om draait. De tekst is overigens ingesproken door mijn eigen zoon. De voice-over zat oorspronkelijk niet in het scenario, dus toen ik tijdens de montage op het idee kwam, wilde ik het testen en vroeg ik mijn zoontje van zeven om even snel iets in te spreken. Toen dat bleek te werken, hoefde ik geen casting meer te doen!”