Dylan de Jong over It’s a Wonderful Life

Hoewel It’s a Wonderful Life (1946) in de Oscar-regen van 1947 ondergesneeuwd werd door William Wylers The Best Years of Our Lives, groeide het droomproject van de vrienden Frank Capra en James Stewart in de loop van de tijd uit tot de ultieme kerstfilm. Een film met een happy end dat bij nader inzien toch tamelijk wreed blijkt te zijn. “Er wringt iets”, aldus filmmaker Dylan de Jong.

Om te beginnen hielp het dat men in 1974 vergeten was het copyright op It’s a Wonderful Life te verlengen, waardoor kleine tv-stations hun voordeel konden doen met gratis kerstuitzendingen die niettemin steeds enthousiaster werden ontvangen. Evenals de kalkoen en de kerstboom ging de film geleidelijk aan deel uitmaken van de Amerikaanse kersttraditie.

Ook in het Filmmuseum — dat de film tot en met 7 januari 2001 in een spiksplinternieuwe kopie toont — is Capra’s naoorlogse tearjerker in de dagen rond Kerst inmiddels een jarenlange favoriet. Het is het tragische verhaal van de gewone jongen die zijn grote dromen nooit weet te verwezenlijken, maar die aan het slot — na een magische ingreep — inziet dat zijn leven best de moeite waard is. “Het happy end past in de aloude kersttraditie”, aldus Dylan de Jong. “Maar toch wringt er iets”.

Verre reizen
“Natuurlijk, in eerste instantie is er de opluchting. Je hebt zoveel onrechtvaardigheid gezien, dat je allereerst een zucht van verlichting slaakt. George Bailey, gespeeld door Jimmy Stewart, wil bruggen bouwen en verre reizen maken en zijn besluit om ooit weg te gaan uit het gehucht Bedford Falls staat vast. Hij wil met zijn blote voeten in het gras lopen en de maan vangen met een lasso, maar om de een of andere reden wordt zijn vertrek steeds weer uitgesteld. Zijn vader gaat dood, waardoor George Bailey het bedrijf moet overnemen. Hij hoopt dat zijn broer het na een paar jaar zal overnemen, maar die gaat na zijn studie in het bedrijf van zijn schoonvader werken. Zijn broer vertrekt, en wordt zelfs een oorlogsheld. Zijn rivaal in de liefde vertrekt ook, om rijk te worden met plastic. De enige die blijft is George Bailey, de jongen met de grote dromen die zoveel tegenwerking uiteindelijk niet meer kan verkroppen en die in een donkere nacht van zijn zelfmoord gered zal moeten worden door een engel tweede klasse.”

“Het is net alsof George Bailey zelf overrompeld wordt door het happy end, en wij met hem. Er zijn aan het slot betuigingen van vriendschap, solidariteit en medemenselijkheid. Het is hartverwarmend, zonder meer, en de tranen stromen over je wangen wanneer George Bailey op kerstavond uitgeroepen wordt tot de held van het dorp. Maar de lach van Jimmy Stewart spreekt ondertussen boekdelen. Hij lacht als een boer die kiespijn heeft.”

Ik wil niet
“Wat uiteindelijk zo wreed is, is dat George Bailey zich tevreden stelt met een leven uit tweede hand. Steeds weer wordt hij gedwongen dingen te doen die hij eigenlijk liever niet doet. Hij wordt daarmee een soort martelaar tegen wil en dank, zoals Graham Chapman in Life of Brian die tegen zijn wil uitgeroepen wordt tot de leider. ‘Ik wil niet!’, probeert hij nog, maar het volk roept ‘Wij volgen u overal!’ Dat is zeg maar de geestige variant van It’s a Wonderful Life. De titel is trouwens ook vrij cynisch. Het leven van George Bailey is helemaal niet zo wonderful. Het leven is een compromis. En wat dat betreft is de Nederlandse titel Mens, durf te leven! eigenlijk heel goed gekozen. Het is alsof die titel het middelmatige bestaan van George Bailey wél onderkent, en hem zelfs aanspoort om zijn dromen waar te maken.”

“Jimmy Stewart doet me in deze film ook een beetje denken aan Jack Nicholson aan het slot van One Flew Over the Cuckoo’s Nest. Het gevaar is geweken en de anarchie is weg, maar ook alle levensvreugde. One Flew Over the Cuckoo’s Nest is trouwens wel een voorbeeld van een Amerikaanse film waarin de dood een betere uitweg is dan een mediocre leven. Bij Capra is dat niet het geval. Hij laat zijn held berusting vinden in zijn lot. ‘Leg je neer bij je middelmatige bestaan’, dat is eigenlijk de boodschap van de film. ‘Je hebt een rotleven, maar de kleine dingen maken het toch de moeite waard’, dat is toch heel pijnlijk en heel wrang.”

“Frank Capra kreeg destijds veel kritiek op het feit dat George Bailey zo wanhopig was dat hij zelfmoord wilde plegen. Capra zei: ‘Sometimes a greater lesson can be read into a bad example then into a good one‘. Het is een uitspraak die ook heel goed uit de mond van Fassbinder had kunnen komen, maar het punt is dat Capra aan het slot juist wel het goede voorbeeld geeft. Daarmee stimuleert hij niet tot nadenken, maar sust hij vooral in slaap.”