Lijmen/Het been

Eindelijk is er dan een verfilming van Willem Elsschots novellen Lijmen/Het been: het verhaal over de uitbuiting van een armlastige onderneemster, die bijna letterlijk een poot wordt uitgedraaid.

Het kostte producent Ruud den Drijver zes jaar om Lijmen/Het been, de verfilming van het boek van Willem Elsschot, te realiseren. In die tijd werden meer dan tien verschillende scenario’s geschreven, onder meer door Den Drijver zelf, die met succes de verfilmingsrechten verkreeg van de in eerste instantie weigerachtige nabestaanden van Elsschot. Uiteindelijk pakte de Belgische regisseur Robbe De Hert (Blueberry Hill, 1989; Gaston’s War, 1997) het project aan, maar de samenwerking tussen producent en regisseur verliep verre van soepel. Waar het conflict precies om draaide zal wel nooit boven tafel komen, maar tijdens de talkshow na de première van Lijmen/Het been op het Nederlands Film Festival vlogen de twee mannen elkaar nog net niet in de haren.

Van een roerige productiegeschiedenis wordt een film doorgaans niet beter. Ook zonder voorkennis over het conflict en de moeizame totstandkoming is aan Lijmen/Het been af te zien dat er problemen geweest moeten zijn.

Overtollig papier
Met de basis is niks mis. De twee op elkaar aansluitende novellen over de wanpraktijken van Boorman, directeur van het ‘Algemeen Wereldtijdschrift voor Financiën, Handel, Nijverheid, Kunsten en Wetenschappen’, danken hun faam weliswaar vooral aan de fraaie stijl van Elsschot, maar aan drama is ook geen gebrek; uitbuiting, gewetenswroeging, larmoyant lijden — het zit er allemaal in.

De verfilming is, op enkele uitzonderingen na, getrouw aan het boek. Wanneer de naïeve Laarmans in dienst treedt bij Boorman, vermoedt hij niet dat het chique kantoorpand van het Wereldtijdschrift een façade vormt voor een lucratieve handel in lucht. Toch blijft hij, ook als hij de fijne kneepjes van het ‘lijmen’ geleerd heeft en begrijpt hoezeer hij zijn klanten oplicht, zijn baas trouw. Totdat zich een bijzonder treurig slachtoffer aandient: mevrouw Lauwereyssen, eigenaar van een armetierig bedrijfje in keukenliften.

Mevrouw Lauwereyssen tobt met haar been. Als Laarmans haar klachten over het been gewillig aanhoort, laat ze zich overhalen tot een bestelling van 100.000 exemplaren van het Wereldtijdschrift waarin haar onderneming tot in de hemel wordt aangeprezen.
Het berouw van Laarmans en Boorman komt te laat: mevrouw Lauwereyssen — het been inmiddels afgezet, en tot over haar oren in de schulden en het overtollige papier — weigert tegemoet te komen aan hun pogingen haar leed te verzachten.

Hartenkreet
Lijmen/Het been heeft een aardige cast: de talentvolle jonge acteur Koen de Bouw speelt Laarmans, Mike Verdrengh (in België vooral bekend als medeoprichter van de commerciële tv-zender VTM) is een overtuigende Boorman, en Willeke van Ammelrooy is prima als de goedgelovige mevrouw Lauwereyssen — al was het Gouden Kalf dat zij voor deze rol ontving eerder een teken van het gebrek aan interessante vrouwenrollen in de Nederlandse film, dan de bekroning van een grootse acteerprestatie.

Toch komt de film maar niet tot leven. Er wordt veel gepraat, maar weinig getoond. Hoewel er veel op locatie gefilmd is, in onder andere Gent en Mechelen, houdt de film het aanzien van een statige, droge, plichtmatige toneelopvoering. Een aantal knullige details, zoals de beroerde nasynchronisatie van Sylvia Kristel en het gestuntel van de duidelijk niet éénbenige Van Ammelrooy, versterkt dat beeld.

Lijmen/Het been wordt afgesloten met een merkwaardige compilatie van historische beelden, die moet aantonen dat rücksichtslos kapitalisme de wereld weinig goeds brengt. Het is ongetwijfeld een persoonlijke hartenkreet van regisseur Robbe De Hert, die bekendstaat als notoir communist. Dat zijn hart niet in deze verfilming lag, is helaas duidelijk te zien.