Venetië 2025: Cinema in XR

Je hoeft geen interactie te gebruiken in XR. Negeer de controllers, vergeet de hand-tracking en vertel gewoon een ouderwets lineair verhaal – in een nieuwe vorm.

Zoals geconstateerd in het eerste deel van dit tweeluik, lijdt veel XR aan zinloze en vaak onhandige interactiemomenten. Deze momenten (pak iets op, gooi iets weg, open een deur) zijn eerder verstoringen dan versterkingen van het doorgaans lineaire verhaal dat verteld wordt.

Dus: doe het dan gewoon niet! Het lijkt misschien minder spectaculair, maar ook het vertellen van verhalen zonder interactie is in XR nog nauwelijks ontgonnen terrein.

Apple presenteerde met Submerged in Venetië trots de “first scripted film for the Apple Vision Pro”, wat goed nieuws was voor het medium: bij de lancering leek Apple zich met hun technisch superieure XR-bril nog vooral te richten op werk en studie. Maar met het inhuren van regisseur Edward Berger (Conclave, 2024) voor dit korte WO2-duikbootdrama gooit Apple nu ook zijn gewicht achter XR als creatief medium.

Met twee kanttekeningen: het ruim een kwartier durende Submerged is – ondanks de forse production value en Vision Pro’s fantastische beeldkwaliteit (die close-ups!) – dramatisch gezien vrij zwak en het beeld blijft beperkt tot een halve cirkel.

Dat laatste lijkt echter een welbewuste keuze: bij een 180-film kun je gebruik blijven maken van de traditionele filmgrammatica (close-ups, camerabewegingen en Dutch Angles worden in 360 snel verwarrend), terwijl het eindeloos hoge en diepe 3D-beeld desondanks een ervaring biedt die anders is dan de bioscoop. Zoals de titel al suggereert: ondergedompelder.

Over ondergedompeld gesproken: Apple lijkt in zijn onderwerpkeuze ‘immersief’ zo letterlijk mogelijk te nemen, getuige ook de 180-documentaire Adventure: Ice Dive van Anthony Geffen en Charlotte Mikkelborg, ook voor de Vision Pro, over een wereldrecordpoging onder het ijs zwemmen met ingehouden adem. Erg Amerikaans in z’n storytelling – en dat bedoel ik niet als compliment – maar het gezicht dat je aanstaart vanonder het ijs heeft een schokkend hoge beeldkwaliteit.

Ik denk dat we deze vorm vaker gaan zien – het werkt goed vanuit je eigen stoel of bed, want je hoeft niet rond te draaien. Daarmee is het overigens ook erg geschikt voor het zaalprogramma van Nu:Reality, dat in oktober alweer hun zesde VR-selectie presenteert in Nederlandse arthouses.

Ook het half uur durende Asteroid van regisseur Doug Liman (The Bourne Identity, 2002) past grotendeels in dit model. In elk geval voegden het slecht functionerende “AI-gesprek” met de kennelijk beroemde American football-ster DK Metcalf (die in plaats van te reageren op mijn vragen PR spuide over hoe geweldig het was te werken met Liman en Ron Perlman) en het voorgekauwd interactieve deel van de ervaring (van het type “kijk hier, doe dit, ga daar”) weinig toe aan het cinemagedeelte. Dat was best indrukwekkend, mede dankzij de eveneens hoge beeldkwaliteit van Samsungs nieuwe, lichte MR-headset (de eerste gemaakt voor Google’s AndroidXR-platform). Het heeft wel wat om over een asteroïde te wandelen met iemand als Hailee Steinfeld.

Dat zulke bekende Hollywood-regisseurs opduiken in Venice Immersive lijkt een teken dat grotere filmstudio’s bereid zijn om er geld tegenaan te gooien. Benieuwd wat dat de komende jaren nog gaat opleveren.

Ook de Japanse animatie Mulan 2125 was niet interactief en bijna geheel 180. Een omvangrijk sciencefictionverhaal van een uur, met heldhaftige strijders en evil empires, dat helaas werd ontsierd door houterige character animation en ondermaats stemacteren. En toch: er schuilt ongetwijfeld nog veel meer anime-potentieel in het technisch immer voortschrijdende medium.

Wel goed was Négar Motevalymeidanshah’s geanimeerde VR-vertelling Less Than 5gr of Saffron, winnaar van de Speciale Juryprijs van Venice Immersive, die in slechts zeven minuten met elegante animatie, overtuigend stemacteren en opvallend gestileerde scèneovergangen een emotionerende herinnering oproept aan een traumatische vluchtervaring.

Een andere vorm van XR-cinema, waarover we het al eerder hebben gehad, blijft echter spannender: 360-ervaringen waarin sfeer en thematiek belangrijker zijn dan plot, waarin de lineariteit schuilt in de (zogeheten free-roaming, dus vrij te exploreren) looproute van de deelnemer en waarin het verhaal wordt verteld door de opeenvolging van ruimten. Werkelijk ruimtelijke kunst – waar VR voor gemaakt is en die dit jaar in Venetië de sterkste werken opleverde.

De Nederlandse winnaars van Venetië in 2024 (Songs for a Passerby van Celine Daemen) en Cannes in 2025 (From Dust van Michel van der Aa) vallen onder deze vorm en ook de Nederlandse competitietitel in Venetië dit jaar, Daniel Ernsts originele The Great Orator, hoewel zeer anders, behoort op een abstract niveau tot dit subgenre – al is ie niet free-roaming maar maakt ie gebruik van ‘teleporteren’ (ergens op richten en daar dan vervolgens zijn), een manier van XR-bewegen die de continuïteit van de ruimtelijke ervaring onderbreekt en die ik fysiek nooit erg prettig heb gevonden, maar die in dit geval, gezien de totale onbegrensdheid van Ernsts virtuele ruimte, begrijpelijk is.

Het sterkste element in The Great Orator is de opeenvolging van steeds grotere ruimtes, als een soort omgekeerde architectonische matroesjka waarin de virtuele wereld, die wordt beheerst door een psychisch medium dat via een televisiescherm met je spreekt, zich stapsgewijs aan je openbaart. Sterker dan de AI-gegenereerde en dus per definitie generieke verhalen die je gaandeweg kunt beluisteren.

Ook mijn favoriete werk van Venice Immersive dit jaar, Blur van Craig Quintero en Phoebe Greenberg, dat live theater en MR combineert tot een wonderbaarlijke en telkens verrassende ervaring rondom het thema ‘klonen’, is in wezen een lineaire tocht door een serie ruimtelijke ervaringen (die soms rondom, soms voor je plaatsvinden, wisselend tussen 360 en 180). Blur’s gestileerde, surrealistische wereld, waarin schapenkoppen uit nekken groeien, platformen de diepte in schieten en mammoeten voorbijsloffen op een winderige vlakte, had een hypnotiserend effect op de bezoekers: toen ik en mijn vijf medegebruikers naar buiten kwamen, stoven we niet – zoals gebruikelijk – allemaal direct weer andere kanten op, maar bleven we zwijgend zitten op de zes stoeltjes van de wachtruimte. Totdat we vriendelijk werden verzocht plaats te maken voor de volgende groep. Eerlijk waar: zoiets heb ik nog nooit meegemaakt.

Ook Dark Rooms van Mads Damsbo, Laurits Flensted-Jensen en Anne Sofie Steen Sverdrup was een hoogtepunt, waarbij je samen met enkele andere deelnemers door virtuele dark rooms schuifelt, waarin de visuele onderdompeling in queer identiteiten en seksualiteit wordt vergezeld door openhartige documentaireverhalen in voice-over, met volumetric captures (een manier om live-action mensen ruimtelijk te filmen voor de virtuele wereld) van hoog niveau. Van de bevrijdende werking van hondenmaskers tot het overwinnen van traumatische ervaringen door het omarmen van het diepste innerlijk.

Ook de winnaar van Venice Immersive, The Clouds Are Two Thousand Meters Up van Singing Chen (bekend van eerdere Venetië-winnaar The Man Who Couldn’t Leave, 2022), is zo’n soort fysieke rondwandel-ervaring door een zich gaandeweg ontvouwende wereld. In verhouding is deze het meest traditioneel verhalend (grotendeels middels de voice-over). Na de plotse dood van zijn geliefde verdiept de workaholic hoofdpersoon zich voor het eerst in het boek dat zij aan het schrijven was over de ongrijpbare nevelpanter. Het stemacteren van de Engelse versie viel tegen, maar deze boekver-VR-ing gebaseerd op Wu Ming-yi’s roman The Land of Little Rain biedt een literair gelaagde vertelling zoals die in XR tot nu toe zelden voorkwam en en is daarmee een waardige winnaar.

Prijzen Venice Immersive 2025
Grote Prijs: The Clouds Are Two Thousand Meters Up van Singing Chen
Speciale Juryprijs: Less Than 5gr of Saffron van Négar Motevalymeidanshah
Prestatieprijs: A Long Goodbye van Kate Voet and Victor Maes (een Benelux-coproductie)