Sundance 2023

Het Amerikaanse premièrefestival voor onafhankelijke film vond voor het eerst sinds 2020 weer in fysieke vorm plaats en koos een nieuwe positie voor een postpandemische toekomst.

Editie 2023 van Sundance, die plaatsvond van 19 tot 29 januari 2023, was eigenlijk een test. Omdat de covid-pandemie het festival had gedwongen de zaken anders aan te pakken, had het festival gekozen voor twee uitgebreide online edities, die meer inclusief waren dan voorheen en die vooral ook mensen toegang gaf die niet in staat waren de reis te maken naar de vrieskou en hoge geografische ligging van Park City, Utah.

Zelfs nu het festival gewoon weer te bezoeken was op de drie belangrijkste locaties – Park City, Salt Lake City en het Sundance Mountain Resort – bleef het virtuele festival bestaan, zodat pers en publiek online nog steeds toegang hadden tot een deel van de selectie. Maar wat is dan de waarde van samenkomen voor een festival dat de laatste twee jaar online zo succesvol was?

Ook na twee jaar pandemie is Sundance onverminderd van groot belang als lab en lanceerplatform van een nieuwe golf Amerikaans en – in toenemende mate – internationaal talent. Steven Soderbergh, Ava DuVernay en Chloé Zhao zijn maar een paar van de makers die succesvolle carrières ontwikkelden nadat ze op Sundance waren ontdekt.

Bekende acteurs, onafhankelijke filmmakers en industrieleiders komen er bijeen en sturen de buzz rond bepaalde titels uit de 110 films tellende selectie. Oscar-winnaars Anne Hathaway, Marlee Matlin en Jennifer Connelly kwamen naar Park City. Net als Europese sterren als Franz Rogowski en Ben Whishaw, die allebei aanwezig waren om het internationale drama Passages te promoten, de nieuwe film van Sundance-veteraan Ira Sachs. Wishaw speelde daarnaast met Connelly in de rommelige dramedy Bad Behavior.

Het zijn drie onrustige jaren geweest sinds de filmgemeenschap voor het laatst was neergestreken in Park City. Bezoekersaantallen zijn voor sommige financiële pijlers als Avatar: The Way of Water (2022) en Top Gun: Maverick (2022) weer als vanouds, maar nog niet voor de onafhankelijke films waar Sundance voor staat. Arthousefilms moeten knokken om hun publiek te bereiken.

Streamingplatforms bleken de afgelopen jaren een redelijk alternatief, waar volgens vertegenwoordigers van de industrie recordaantallen mensen keken naar Sundance-winnaars als CODA (2021) en Summer of Soul (2021). Maar doordat de groei is afgevlakt, aarzelen investeerders en krimpen de budgetten voor ambitieuze, onafhankelijke filmmakers. Onzekerheid verstoort de vooruitzichten. Ondertussen probeert men manieren te bedenken om onafhankelijke films toch bij het publiek te krijgen.

Het was dus een opluchting om op Sundance de handel weer op niveau te zien komen, onder meer met Netflix dat naar verluidt twintig miljoen dollar betaalde voor de psychologische thriller Fair Play. Apple TV+ legde eenzelfde bedrag op tafel voor de aankoop van de musical Flora & Son, een feestelijk verhaal over de helende kracht van muziek.

Betekenis van het festival
Sundance heeft een rijke traditie in het begeleiden en lanceren van documentaires en het opkomen voor het culturele belang van kunstenaars – individuele kunstenaars maar ook kunstenaarsgemeenschappen. Het Sundance Institute, de non-profit die de locatie levert voor het festival, runt het hele jaar door een invloedrijk documentaireprogramma dat een belangrijke rol had in het realiseren van een paar van de meest succesvolle Amerikaanse documentaires van de laatste tien jaar.

In 2022 was er wel die zeldzame uitglijder toen de programmering van de film Jihad Rehab – sindsdien hernoemd als The UnRedacted – tot een flinke controverse leidde rond documentaire-ethiek, de zorgplicht voor de mensen die je filmt, censuur en identiteitspolitiek. Het leidde uiteindelijk tot het ontslag van een aantal sleutelfiguren binnen het festival. Tabitha Jackson, die zes jaar lang het documentaireprogramma had geleid en als nieuwe directeur van het festival twee succesvolle virtuele edities van Sundance had bestierd, nam vervolgens ook ontslag.

Sundance is nog steeds essentieel voor documentairemakers en is aan Amerikaanse kant waarschijnlijk het belangrijkste lanceerplatform voor het genre. Wat min of meer opnieuw werd bewezen door de recente Oscar-nominaties: vier van de vijf genomineerde documentaires hadden hun première vorig jaar op (de tweede virtuele editie van) Sundance. Maar het festival heeft grotere ambities, nu steeds duidelijker wordt dat het belang van Sundance voor het prijzenseizoen verder reikt dan documentaires. Voorlopig hoogtepunt was CODA, de verrassing van het festival van 2021, die vervolgens de Oscar voor Beste Film kreeg toegekend. Waarmee het won van prominentere titels die op belangrijke festivals in het najaar vertoond waren.

Soevereiniteit
Wat ook opvalt, is dat Sundance z’n ethiek van inclusiviteit en diversiteit hoger inzet dan andere festivals. Die inzet zie je op meerdere plekken terug: van de bezetting op sleutelposities en de ondersteuning van kunstenaars tot verslaggeving door de pers. Eugene Hernandez, afkomstig van het New York Film Festival, is recent benoemd tot festivaldirecteur en hoofd programmering. Als de derde gay directeur van het festival op rij, leidt Hernandez Sundance in 2024.

Door sommige critici krijgt Sundance de eer toebedeeld de geboortegrond te zijn geweest van de New Queer Cinema die dertig jaar geleden werd gelanceerd. Terecht of niet, sindsdien viert het festival uitbundig de films die in die traditie verschijnen. Ook dit jaar, met titels als Eileen, Fairyland en Little Richard: I Am Everything die verschillende complexiteiten van het queer bestaan uitlichten.

Films als The Tuba Thieves, Slow en Is Anybody Out There hebben verhaallijnen over en personages met beperkingen van allerlei aard in hun vertellingen opgenomen. Ook daarin heeft Sundance inmiddels een aardige traditie opgebouwd.

Met het Sundance Institute Indigenous Program biedt het festival ook een podium en steun aan filmmakers uit gemeenschappen van oorspronkelijke bewoners, zodat hun films wereldwijde distributie kunnen krijgen. Die vertegenwoordiging was sterk aanwezig op de afgelopen editie, met een verscheidenheid aan verhalen over kwesties als soevereiniteit, identiteit en verlossing. De indiefilm Fairy Dance en de driedelige serie Murder in Big Horn worstelen allebei met de tientallen vrouwen die in het afgelopen decennium verdwenen of vermoord werden in de Crow en Northern Cheyenne Nations.

Internationale ambitie
De sfeer op het festival is gastvrij – ondanks de astronomische prijzen van zowat alles hier – wat een behoorlijk contrast vormt met het elitisme van het New York Film Festival. Een taak voor Hernandez om het zo te houden en het festival een plek te laten zijn voor iedereen die de trip hierheen kan betalen.

Sundance is historisch altijd een overwegend Amerikaanse aangelegenheid geweest, wat je terugzag in alles, van de programmering tot de gastenlijst en alles daartussen. De laatste jaren is het festival zich nadrukkelijk aan het positioneren als een plek voor de internationale filmgemeenschap en krijgt het steeds meer een vaste plek op de agenda van het internationale festivalcircuit. Dit jaar was er zelfs een centrale plek voor Europese films, waar Europees talent werd gekoppeld aan de Amerikaanse filmindustrie.

De festivalcompetities World Dramatic en World Documentary hebben als doel veelbelovende makers vanuit de hele wereld aan te trekken. De Nigeriaanse regisseur C.J. Obasi had z’n Sundance-debuut in The World Dramatic Competition met Mami Wata, een priemende monochrome fabel die het klassieke cliché van ouderwets-versus-vernieuwend uitdaagt en op z’n kop zet. Die vernieuwing zag je ook bij de Zuid-Afrikaanse filmmaker Milisuthando Bongela, van wie het opvallende debuut Milisuthando de egodocumentaire opnieuw lijkt uit te vinden; het persoonlijke coming-of-age essay was afgelopen november ook op IDFA te zien.

In 20 Days in Mauripol geeft een team van Oekraïense journalisten nieuwe betekenis aan de term ‘bearing witness’ wanneer ze worstelen met het verslaan van oorlogsverschrikkingen. In haar debuut 5 Seasons of Revolution gebruikt de Syrische filmmaker Lina een spookachtig impressionistische stijl om haar persoonlijke verhaal van het leven tijdens een revolutie te laten zien, terwijl ze vecht voor vrijheid en autonomie. In deze competities waren 28 landen vertegenwoordigd.

De buzz
Dus. Om welke films hing de buzz dit jaar? In ieder geval om Magazine Dreams van Elijah Bynu. Gedragen door een transformatieve performance van Jonathan Majors als een getormenteerde bodybuilder in een neerwaartse spiraal, zal deze verontrustende variant op Scorsese’s Taxi Driver (1976) ongetwijfeld aanleiding zijn tot tientallen diepte-analyses, met name over de manier waarop de film omgaat met mentale aandoeningen en de cultuur van incels en stans. Aan de andere kant van het spectrum ging de aandacht uit naar Celine Songs zachtaardige romance Past Lives, die waarschijnlijk de beste recensies van het festival kreeg en die gelijkenissen heeft met Richard Linklaters Before-trilogie (1995-2013). De film draait om Nora en Hae Sung, twee jeugdliefdes die elkaar elke twaalf jaar ontmoeten.

Het was dit jaar niet zomaar een kwestie van terug naar normaal voor Sundance, een festival dat stevig geworteld is in tradities maar ook flexibel genoeg is om zich aan te passen aan brede veranderingen in de filmindustrie en de wereld. Je zag er minder mensen over Main Street slenteren en de zalen zaten zeker niet altijd vol. CEO Joana Vicente van het Sundance Institute omschreef het gevoel zo, voorafgaand aan een van de vertoningen: “Het is verleidelijk te zeggen dat we terug bij elkaar zijn, dat het weer is zoals het was. Maar de waarheid is dat de wereld is veranderd. Onze industrie moet koers wijzigen en we kunnen niet zomaar terug naar hoe het was. De enige weg is vooruit.”