Voorbeschouwing: Blade Runner 2049

'Het goede nieuws is dat we er tegen die tijd nog zijn'

Met Blade Runner 2049 waagt de Canadees Denis Villeneuve (Arrival) zich aan een vervolg op Ridley Scotts sciencefictionklassieker. Sinds een black-out alle digitale opslag heeft gewist en de mensheid in feite geen geheugen meer heeft, zijn de grenzen tussen mens en zijn creaties verder vervaagd.

Dat sciencefiction niet alleen amusant maar ook visionair kan zijn, bewijst Ridley Scotts Blade Runner (1982) die, zoals het goede sf betaamt, de grote vragen niet schuwt. In die iconische klassieker moet de mensheid zich anno 2019 zien te verhouden tot rebellerende robots, zure regen, een nieuwe globale cultuur en prangende identiteitsvragen, terwijl de mens zelf zo arrogant is geworden dat hij zijn eigen sterfelijkheid niet meer accepteert. Je hoeft de krant maar open te slaan om te beseffen dat de thema’s waar de wereld nu mee worstelt door Scott toen al scherp zijn neergezet.

Nu is er de opvolger Blade Runner 2049 van Denis Villeneuve, die met Arrival bewees dat hij het sciencefictiongenre tot grote hoogte kan brengen. De urgentie van een nieuwe Blade Runner die de vinger op de zere plekken van de maatschappij legt, is onverminderd groot. Blade Runner 2049 zelf is nog in nevelen gehuld — de film was bij het ter perse gaan van deze krant nog niet te zien — maar een paar dingen weten we wel. Onder meer dankzij de korte film 2036: Nexus Dawn (online te vinden) die een brug slaat tussen de plot van Blade Runner en Villeneuves opvolger die zich dertig jaar later afspeelt. In die korte film, geregisseerd door Luke Scott (Ridleys zoon), beweert de megalomane Wallace, gespeeld door Jared Leto, dat hij een manier heeft gevonden om de robots ditmaal wel te laten gehoorzamen, wat hij op wrede wijze aantoont.

Uit spaarzame interviews met Villeneuve kunnen we iets te weten komen over hoe die wereld er anno 2049 uit zal zien. Internet bestaat niet meer: na de blackout door een elektromagnetische puls zijn alle websites vernietigd. De digitale wereld is verdwenen, dus ook alle data over het verleden. In die analoge, fysieke wereld moeten mensen op een andere manier omgaan met herinnering en geheugen. Daarmee staat de nieuwe Blade Runner in een mooie traditie: het uitgewiste of gereviseerde verleden is een terugkerend element in dystopische toekomstvisioenen, met name in 1984 en Brave New World. Daarnaast verbeeldt zo’n black-out de nieuwe en reële angst dat we veel te afhankelijk worden van digitalisering.

Drumstel
De opdringerige reclame in het straatbeeld was een van de blikvangers van de oorspronkelijke Blade Runner en Villeneuve borduurt daar op voort, zoals in een scène waarin Ryan Gosling als politieagent K naar een enorme holografische commercial kijkt. Die opvallende rol van reclame is niet vergezocht of misplaatst: recent werd bekend dat op Amsterdam Centraal Station camera’s in billboards meten hoe lang een passant naar de reclame kijkt.

Kijken en ogen waren bij Ridley Scott al prominent aanwezig en ook Villeneuve geeft ze nadrukkelijk aandacht, zoals in de scène waarin de Nederlandse actrice Sylvia Hoeks als Luv in een irisscanner kijkt. Villeneuve zei daarover tegen de LA Times: “Het cliché is dat de ogen de ramen van de ziel zijn. Hier hebben we te maken met Replicants die geen ziel hebben.”

Na een gesprek met Ridley Scott, die als uitvoerend producent Villeneuve alle vrijheid gaf (“It’s your movie”), realiseerde Villeneuve zich dat hij dit soort mysteries uit de originele film intact moest laten. Zoals de vraag of Rick Deckard (Harrison Ford) een Replicant is of niet. In de originele bioscoopversie van Blade Runner maakte de voice-over duidelijk dat Deckard wel degelijk een mens is, maar Ridley Scott mystificeerde de boel later door in zijn director’s cut te suggereren dat Deckard toch een Replicant zou kunnen zijn. “Het idee dat Deckard in 2049 nog steeds aan zijn identiteit twijfelt, spreekt mij aan”, heeft Villeneuve gezegd, dus verwacht van hem geen definitief antwoord.
De vrees bij sequels is dat te veel uitleg het mysterie van de oorspronkelijke film om zeep helpt. Zo weerlegde filmcriticus Roger Ebert ooit het argument dat Stanley Kubricks 2001: A Space Odyssey te veel vragen onbeantwoord had gelaten met een vergelijking: alles willen weten is alsof een jongen zijn drumstel opensnijdt om te zien waar het geluid vandaan komt — de zoektocht naar het antwoord vernietigt tegelijkertijd het onderzoeksobject.

Krappe dozen
De opvolger moest net als zijn voorganger een maatschappijschets worden. Zo loopt politieagent K langs krappe dozen waarin de armste bewoners van de stad wonen, naar voorbeeld van de mensonterende minuscule woonhokjes in Hongkong die coffin cubicles worden genoemd. Een deel van LA is veranderd in een ruïne, omgeven door vluchtelingen uit Oost-Azië en Rusland. Een eigen appartement is een grote luxe.

De dreiging komt ook van buitenaf: het klimaat. Sinds de mens zichzelf centraal is gaan stellen en de wereld op grote schaal probeert te plooien naar zijn hoogstpersoonlijke behoeftes, hebben we een heel belangrijk deel over het hoofd gezien: de wereld waarin we leven. Volgens de Franse filosoof Michel Serres is het hoog tijd om een ‘contract met de natuur’ af te sluiten om die ook een stem te geven. Maar als Blade Runner 2049 net zo profetisch is als zijn voorganger, dan moeten we het ergste vrezen: dat contract wordt nooit opgesteld.
In de originele Blade Runner raakte Deckard nog doorweekt door onophoudelijke regen, maar in 2049 is het weer minder voorspelbaar. Het klimaat is zodanig veranderd dat Los Angeles een koud, woest oord is geworden. Maar Villeneuve ziet toch reden voor optimisme. “Het goede nieuws is dat we er tegen die tijd nog steeds zijn. Wel zijn de grenzen tussen de mens en wat hij ontwerpt nog meer vervaagd.” Zo wordt een film, een ontwerp pur sang, ingezet om kritiek te leveren op diezelfde, uit de hand gelopen ontwerpdrang van de mens.