Verslag: Evia Film Project

Hoe blussen we de brand?

Elimnion

Zoals bijna elke zomer de laatste jaren verkeert Zuid-Europa in helse omstandigheden met fikse bosbranden. Het nieuwe Evia Film Project wordt door het filmfestival van Thessaloniki georganiseerd op het Griekse schiereiland Evia, waar vorige zomer nog vergelijkbare taferelen plaatsvonden. Het project staat stil bij de impact van klimaatverandering en fungeert als denktank voor de internationale filmindustrie. Filmjournalist Alexander Zwart was ter plaatse en zag hoe zich bij de eerste editie meteen al een mascotte aandiende.

Evia, Griekenland, juni 2022. Met een Litouwse programmeur en een Roemeense producent die ik de dag ervoor heb leren kennen, sta ik ’s avonds op de kade van het havenplaatsje Limni. Een maand geleden had ik nog nooit van deze plaats gehoord. We zijn hier drie van de ruim vijfhonderd internationale genodigden van het Evia Film Project. Door de combinatie van de magisch verbindende filmbubbel en het pittoreske plaatsje waar we ons opeens in bevinden, voelen we aan als elkaars beste vrienden.

Samen wachten we vlak buiten het theater waar zodadelijk op het platte dak de Griekse documentaire Megara (Sakis Maniatis & Yorgos Tsemberopoulos, 1974) vertoond zal worden, in aanwezigheid van de twee, inmiddels bejaarde, Griekse regisseurs.

Megara

Terwijl we wachten en praten loopt een kitten op ons af, hooguit een maand oud. Een beetje gehavend, maar zonder vrees. We zoeken naar een moederkat, maar die is niet te zien. In mijn tas zit nog een spiesje souvlaki dat ik net heb gehaald. Ik pulk er kleine stukjes vanaf om de kleine te voeren. Met een hoog miauwtje rent hij tot onze schrik de straat over en weer terug.

Orestis Andreakis, de artistiek directeur van het filmfestival van Thessaloniki, staat vlakbij en verzucht: “Die gaat het hier op straat niet redden, met die ooginfectie kan hij alleen met antibiotica overleven.” Een Roemeense producent verzucht dat ze, hoewel ze al een hond heeft, ooit had gezworen een kat erbij te nemen als het beest echt in nood zou zijn. Ik spoor haar aan: dit is het moment, dit is je kat in nood. We vieren hier op uitnodiging een groen initiatief in tijden van ecologische nood, hoezo zou dierenwelzijn daar niet onder vallen?

Op het Evia Film Project is ook aandacht voor dierenwelzijn via de lokale dierenwelzijnorganisaties Happy Paws en Rancheros. Nog geen jaar geleden renden op deze plek mensen naar boten, weg van een vuurzee en een met as gevulde rode lucht die was te zien en voelen tot aan Athene – 150 km verderop. Hier probeerden de 1.500 inwoners van Limni zichzelf en hun dieren (katten, honden, geiten, schapen) te redden bij het water. Daarom zijn we hier. Niet om, zoals op een gewoon filmfestival, naar film te kijken. Er zijn wel films, maar één per avond en met het klimaat in de hoofdrol.

Een nieuwe tak
Wat dit met film te maken heeft, anders dan de vertoning op het dak? Het Evia Film Project is een nieuwe tak van het filmfestival van Thessaloniki. Dat had al een ‘gewoon’ filmfestival in november en een documentairefestival in maart, nu aangevuld met dit als denktank fungerend initiatief. Met workshops, masterclasses, open debat, projects in progress en ontmoetingen tussen filmmakers, journalisten en AV-professionals. Het staat volledig in het teken van een groenere cinema: hoe kan de filmindustrie helpen om de verstrekkende gevolgen van klimaatverandering in te perken? Doel is om met ingang van dit jaar het zaadje te planten dat ervoor zal zorgen dat schiereiland Evia – 300 kilometer ten zuiden van de thuishaven van het festival – zal uitgroeien tot een, in ieder geval jaarlijks, hart van Groene Cinema.

Het project smeedt het ijzer waar het het heetst is, in een gebied dat vorig jaar zwaar getroffen werd en waar iedereen dit jaar weer in het gareel staat. Internationale filmprofessionals zijn uitgenodigd om er een duurzamere aanpak te bespreken, maar ook om mee te denken hoe de noodklok geluid kan worden. Door het project juist hier te organiseren, kan de lokale culturele sector een impuls krijgen na de ramp van vorig jaar én kan het gesprek met lokale getroffenen worden aangegaan. Alle georganiseerde evenementen, vertoningen en gesprekken zijn vrij toegankelijk voor bewoners van Evia, professionals en alle andere geïnteresseerden. De opzet maakt een echt gesprek tussen overlevenden van klimaatrampen en de industrie mogelijk. Hopelijk zal dat gesprek jaarlijks tegen een steeds iets groenere achtergrond plaatsvinden; dit jaar vormden kaalgeslagen vlaktes met verschroeide bomen nog een blijvende herinnering aan de bosbranden een jaar geleden. Tijdens het vijfdaagse project bereikt ons alweer bericht over nieuwe branden in de regio.

Limni

Het juiste loket
Dat werken aan een oplossing niet altijd even makkelijk is, blijkt al tijdens een vragenronde in de open discussie ‘Don’t be afraid of the Green Deal: Simple tips & smart actions’. Er zijn weliswaar internationale richtlijnen, maar veel is nog per land geregeld, wat de weg naar het juiste loket ook voor welwillende producenten onduidelijk maakt. Bijkomend probleem is dat bijna elke Europese productie een co-productie is, waardoor verschillende loketten in meerdere landen gevonden moeten worden. Gevolg: makers wachten tot groener film maken beter gestroomlijnd wordt en verplicht wordt gesteld. De procedures zijn nu simpelweg nog te complex.

De in Griekenland wonende Duitse producent Titus Kreyenberg (Heli en The Miracle of the Sargasso Sea) onderstreept een ander probleem voor Europese coproducties: ‘filmtoerisme’, waarbij één productie soms in verschillende landen moet worden gefilmd. “Het is een vaak voorkomende eis van verschillende financierende landen, maar met alle reisbewegingen die het tot gevolg heeft staat het haaks op het devies om groener te kunnen produceren.”

Meer hoopgevend is het pleidooi van de Libanese producer Myriam Sassine, die vertelt over Greener Screen en ecomanagement bij het maken van Costa Brava, Lebanon (Mounia Akl, 2021), afgelopen april in Nederland te zien als slotfilm van het Movies that Matter festival. De film over een familie op de vlucht voor de giftige vervuiling van Beiroet verdiende alleen al door zijn onderwerp een groene ontstaansgeschiedenis. Maar ook Sassine stuitte aanvankelijk nog op verzet: “Als je groener wil werken hoor je maar al te vaak als tegenargument dat het al moeilijk genoeg is om een film te maken. Mensen houden gewoon niet van verandering. Terwijl kleine dingen al een verschil kunnen maken, zoals iedereen van de crew een waterflesje geven met hun naam erop, in plaats van plastic flesjes. En ja, tegen het eind van de shoot verloren zelfs mensen die overtuigd waren hun geduld en vervielen ze in oude gewoonten. Tegen die tijd was ik al moe gestreden en dacht ik eerlijk gezegd: ‘zak maar in jullie afval’.”

Sassine onderstreept dan ook dat een consultant op het gebied van groen film maken noodzakelijk is. Tussen alle stress van strakke deadlines en schema’s is het anders te gemakkelijk om het groene protocol uit het oog te verliezen.

Burning World Project
Niet alleen het maakproces wordt op Evia onder de loep gelegd. Er is ook ruimte om te kijken naar hoe er aandacht gevraagd kan worden voor ecologische problemen, hoe uitgerekend film en media het probleem in beeld kunnen brengen. In het dorpje Agia Anna geeft de Britse fotograaf Gideon Mendel een presentatie van zijn werk, dat beeldende kunst, fotografie en activisme combineert. In 2007 leidde dat tot de start van zijn Drowning World Project waarvoor hij naar overstromingen in onder meer India, het Verenigd Koninkrijk, Pakistan, Thailand, Brazilië en Bangladesh trok.

Mendel fotografeerde mensen in het interieur van hun overstroomde huizen. Wat hem met name opviel was het belang van vastleggen. Zo was hij ten tijde van orkaan Sandy de enige internationale fotograaf die een overstroming in Nigeria vastlegde. Mendel: “Iedereen richtte zich op de Verenigde Staten. Een achtste van Nigeria stond onder water, er waren honderden mensen omgekomen, een hele regio was dakloos geworden, maar niemand vertelde ons erover in het nieuws. Mijn foto’s op social media waren de enige internationale verslaggeving van de ramp.”

Mendel volgde zijn Drowning World Project op met het project Burning World. “Hoe visueel aantrekkelijk grote vlammen ook zijn, in vuur werken is veel gevaarlijker dan in water, in een vuurzee is het zelfs onmogelijk. Je wilt de hulpdiensten ook niet in de weg staan. De foto’s voor dit project maak ik daarom op het moment dat de grootste ramp voorbij is. Wat me altijd al opviel is dat mensen die een verbrand huis laten zien de neiging hebben om te vertellen wat waar stond: ‘Dit was de badkamer, hier sliep ik…’ Voor mij voelt dat als hun verwerkingsproces. Samen met mijn assistent, Andriana Theohari, bepaal ik van tevoren waar we de geportretteerden zullen neerzetten. Ik fotografeer mensen namelijk op de plek waar hun verbrande huis stond. Je wilt ze het niet aandoen om naar poses te zoeken op de plek waar de ruïnes van hun net verloren huis staan.”

Soms zorgt de klimaatverandering ook voor een schrijnend ironisch samenspel. Afgelopen jaar had Mendel een expositie van zijn foto’s in Duitsland. “Door de overstromingen die daar plaatsvonden, stonden mijn foto’s over vuur onder water.”

Areti Tsirozoglou & Kostas Marengelis in het Forest Village Resort, Evia, Griekenland, 29 augustus 2021.

Terug naar groen
Terug naar de kleine kat in Limni. Artistiek directeur Andreadakis loopt constant op en neer richting het kleine beestje om hem op afstand te houden, in ieder geval zo lijkt het. Als we later op het dakterras zitten, zien we hem echter een stuk relaxter in de deuropening verschijnen. Vlak na hem volgt actrice Tonia Sotiropoulou (onder meer bekend van Skyfall en Berberian Sound Studio) met de kitten in haar armen. Zichtbaar opgelucht geeft Andreakis zijn inleiding bij de film en de opluchting slaat ook over naar de Roemeense producent die mij en de Litouwse programmeur met een elleboog aanstoot. Er valt een last van onze schouders. Het beestje is gered, het is niet onopgemerkt gebleven.

Met een gerust hart kijken we naar Megara, een bijna vijftig jaar oude cinema verité documentaire die toont hoe de junta in 1973 de boerengemeenschap van het plaatsje Megara onteigende om er een olieraffinaderij te laten bouwen. Talloze duizenden jaar oude olijfbomen werden gekapt en lagen als ontzielde lichamen langs de weg. De zin die het meest resoneert, helemaal met de net geredde kleine kat in gedachten, komt van een van de boeren in de documentaire, die een parallel trekt tussen zijn eigen kudde en de overheid: “Een goede herder past niet alleen op zijn sterkste schapen, ook op zijn zwakkere.”

De dag na de vertoning vraag ik naar de kleine kat. Sotiropoulou, die de kat in haar armen had, blijkt mede-oprichter van A Little Shelter, een dierenasiel in Athene. Het kitten bleek bij de dierenarts volledig gezond te zijn. Vanuit haar tijdelijke onderkomen in Athene zal ze snel een nieuw thuis tegemoet zien.

Het Evia Film Project heeft in de vorm van dit beestje in ieder geval al een mascotte, die heel toepasselijk tijdens dit initiatief een nieuw leven kreeg. Haar naam? Prasini. Grieks voor groen.