Béla Tarr – Till the End of the World

De woedende Tarr

Damnation

Béla Tarr – Till the End of the World is een aandachtig gecureerde tentoonstelling in EYE die voelt als een video-essay waar je doorheen kunt wandelen, zo effectief ervaar je Béla Tarrs cinema.

Hoewel de Hongaarse cineast Béla Tarr zijn oeuvre zeven jaar geleden afsloot met The Turin Horse, voelt het nieuwe werk dat hij maakte voor zijn eerste tentoonstelling verre van geforceerd. Tarr presenteert het voor de EYE-tentoonstelling gefilmde Muhamed niet voor niets als scène in plaats van als film. Muhamed, een elf minuten durend shot waarin we een eenzaam jongetje bij een winkelcentrum in Sarajevo accordeon zien spelen, is de brug tussen onze wereld en het universum dat Tarr over veertien lange en korte films heeft geconstrueerd.

Een eind lopen
Een Béla Tarr-film laat zich niet zomaar interpreteren, hoewel er genoeg ideeën rondzwerven door de krappe appartementen van zijn vroege werk, de kille dorpen van zijn latere zwart-witfilms en het kosmische niemandsland van zijn zwanenzang The Turin Horse. Tarrs films tonen mensen met problemen en gevoelens. Van interpretatie en symboliek is hij niet gediend. Noch van inhoudelijke vragen over de intenties achter z’n films. Bij een Q&A na afloop van Werckmeister Harmóniák zou iemand hebben gevraagd waarom de beklemmende mars naar het ziekenhuis zo lang duurde. Daarop antwoordde Tarr: omdat het een eind lopen was.

Tarrs unieke cinema komt voort uit onze wereld. Zijn sociaal engagement ten tijde van het Hongaarse communisme motiveerde hem als tiener al om de camera op te pakken en een documentaire te maken over de ontberingen van een zigeunerfamilie. Zijn lange debuutfilm Family Nest (1979) opent hij met de tekst: “Dit is een echt verhaal. Het overkwam niet de mensen in deze film, maar het had ze wel kunnen overkomen.” Eigenlijk kan je dat over elke film van Tarr schrijven. Alleen de manier waarop ze worden verteld, verandert. Elke volgende film lijkt verder van het specifieke, wereldse af te stappen richting een kosmisch, gestileerd, maar toch nog herkenbaar universum.

Kroonstuk
Het kroonstuk van Tarrs oeuvre is dan ook The Turin Horse, een film waarin twee plattelandsbewoners en hun stervende paard symbool kunnen staan voor een apocalyptisch einde van de wereld. Tarr nam terugkerende thema’s uit zijn oeuvre – de uitzichtloosheid van het bestaan, de dagelijkse worsteling met de omgeving, de schoonheid om ons heen – en kookte die in tot een kaal, maar overweldigend nihilistisch drama over het einde der tijden.

Na The Turin Horse was er volgens Tarr geen film van hem meer nodig. Hij nam afstand van de regiestoel en richtte in Sarajevo de filmacademie Film Factory op. Toch presenteert EYE nu geheel nieuw werk van Béla Tarr. Alleen al die elf minuten nieuw materiaal maakt een bezoek aan de tentoonstelling Till the End of the World de moeite waard. Maar misschien belangrijker dan de beelden zijn de intenties erachter. Tarr speelt eindelijk open kaart door uit te leggen waarom hij toch weer de camera oppakte.

Prikkeldraad
De realiteit lijkt de troosteloze menselijke conditie van Tarrs universum te hebben ingehaald. De onzichtbare despoot van Werckmeister Harmóniák is ten tijde van schrijven bijna beëdigd als president van de Verenigde Staten. De muur die Trump aan zijn zuidelijke grens wil laten bouwen, staat reeds in het zuiden van Tarrs geboorteland. Er stond al 523 kilometer aan hekwerk en prikkeldraad tussen de grens van Hongarije, Servië en Kroatië om vluchtelingen tegen te houden en de Hongaars premier Viktor Orban wil er een tweede muur bijbouwen.

Het zijn zulke wanstaltigheden en andere xenofobe tendensen die een woedende Tarr aanspoorden om de tentoonstelling samen te stellen. Daarom plaatst hij de bezoeker eerst in de rol van vluchteling. Hoe voelt het om als vreemde zijn geboorteland Hongarije binnen te komen? Geflankeerd door muren van prikkeldraad begeef je je in een ruimte gevuld met foto’s van vluchtelingen aan de Hongaarse grens. Het is de wereld waarin we leven – maar die we liever niet zien – en dat is hier nog maar het voorgeborchte van Tarrs universum.

De tentoonstelling – die op het moment van schrijven nog werd opgebouwd – lijkt een video-essay waar je doorheen kunt wandelen, zo effectief laat EYE je ervaren hoe Tarrs cinema voelt. Op het einde van de route is er Muhamed. Hij is het jongetje dat overblijft, zelfs nadat Tarrs laatste personages in The Turin Horse zijn meegenomen door de wind. Muhamed laat zien dat Tarrs cinema een cinema van mensen is, die je aanspoort de wereld niet te analyseren als een verzameling getallen, gevuld met vreemden, vluchtelingen of terroristen en te verdelen in een wij en een zij.


Béla Tarr – Till the End of the World | 21 januari t/m 7 mei 2017, EYE Filmmuseum | Het IFFR organiseert een masterclass van Béla Tarr op donderdag 26 januari.