Schouw/Spelers: Raymond Thiry

Hoe acteren Nederlandse filmacteurs? Deze maand de verborgen emoties onder het iconische gezicht van Raymond Thiry, een expert in personages van het type ‘stille wateren met diepe gronden’.

Sommige acteurs hebben zo’n uitzonderlijk geboetseerd uiterlijk dat ze amper iets hoeven te doen om een shot of een scène te bezielen. Raymond Thiry is dat type acteur. Zijn starre blik en de gelaagde rimpels die over zijn gezicht golven, hinten automatisch naar diepgewortelde gevoelens en bruisende emoties onder dat imponerende oppervlak. Mede daarom wordt de inmiddels 63-jarige acteur vaak ingezet voor rollen van het type ‘stille wateren, diepe gronden’.

Dat doet hij altijd met verve, zelfs al ligt typecasting op de loer. Thiry als politieagent, militair of maffiabaas voelt gelijk goed. Archetypische personages zet de filmacteur altijd overtuigend neer, maar kijk naar zijn originelere rollen om te zien wat voor een diepgang echt in zijn spel zit.

Meteen al in debuutfilm Langer licht (David Lammers, 2006) wordt gespeeld met de melancholie die onder het stoere uiterlijk van Thiry’s personage Lucien schuilt. Als eigenaar van een boksschool in Amsterdam-Noord probeert deze alleenstaande vader een strijdbare mentaliteit aan zijn jonge pupillen mee te geven. Lucien leert zijn leerlingen dat ze moeten knokken voor zichzelf en hun mannetje moeten staan, terwijl hij zelf in stilte wegkwijnt door het verdriet uit zijn privéleven. “Ik kan iedereen in de ogen kijken, omdat ik altijd eerlijk ben”, vertelt hij zijn leerlingen. De enige die hij niet in de ogen kan kijken is zichzelf.

In de boksschool is Lucien gecontroleerd en rigide, in de wereld van huisartsen en psychologen eerder stuurloos en onvast. Met zijn imposante lijf probeert hij controle te houden over zijn omgeving, maar eenzaam aan de bar van een café wikkelt dat lijf zich om hem heen als een jas die een maat te groot is. Als Lucien de geheimen die hij met zich meedraagt eindelijk loslaat, speelt Thiry alsof hij in de ring vecht tegen zijn eigen lichaam. Steeds op het randje van huilen probeert hij zijn tranen te verdringen. Het is een gevecht dat hij niet meer kan winnen. Terneergeslagen stort zijn gebogen hoofd zich onder zijn schouders en de emoties nemen het over. Het is een moment van zeldzame catharsis in een film die vaart op verdrukte pijn.

Controle houden is iets waarmee veel van Thiry’s personages worstelen. Als burgemeester van een dorp op de Veluwe tijdens de hongerwinter probeert Johan van Beusekom in Martin Koolhovens Oorlogswinter (2008) diplomatiek om te gaan met de aanwezigheid van nazi’s. Het is een nederige rol voor Thiry – veel van de dorpelingen, onder wie zijn eigen zoon, vinden Van Beusekoms optreden tegen de bezetters te laf. Bovenal is het een symbolische rol. Van Beusekom moet de schijn van normaliteit ophouden, terwijl hij eigenlijk woest is en rouwt om het lot van zijn dorpsbewoners. In het kille kleurpalet van een besneeuwd en bezet dorp verbeelden Thiry’s droevige grijsblauwe ogen de morele spagaat waarin niet alleen zijn personage, maar alle mensen in de film zich bevinden. Voor dat bescheiden spel, waarin amper ruimte is om woorden te geven aan het leed in een kleine gemeenschap, won Thiry het Gouden Kalf voor Beste Mannelijke Bijrol.

Zie ook hoe de verwarring en onzekerheid doordringt in Thiry’s accurate spel als Majoor Franken in Jasmila Žbanićs indringende Quo vadis, Aida? (2020). Als onderdeel van het Nederlands infanteriebataljon tijdens de Bosnische oorlog van de jaren negentig moet hij de orde bewaken op de VN-basis van de vredesmacht in Potočari. Als het Servische leger oprukt en de Bosnische bevolking in het nauw drijft, slaat de paniek toe.

“Franken komt erin naar voren als een man die zijn poot stijf houdt, wat er ook gebeurt, en zo heb ik hem ook benaderd”, stelt Thiry in een interview met Trouw over de bestaande persoon die hij speelt in Žbanićs feitelijk onderbouwde speelfilm. In de loop van Quo vadis, Aida? zie je de façade van controle aan het oppervlak van zijn gezicht langzaam afbreken. Het is een even tragische als huiveringwekkende rol, waarin de morele implicaties van Frankens handelen constant doorschemeren. Mede door het zwakke optreden van zijn Dutchbat-troepen kwam de VN-enclave ten val, met de dood van duizenden Bosniakken tot gevolg. Thiry noemde zijn rol in Žbanićs film de belangrijkste uit zijn carrière. Het is ook een sleutelrol om zijn strakke en exacte spel te waarderen. Thiry blijkt altijd nog dieper te kunnen gaan dan zijn iconische verschijning doet vermoeden.