Mi ricordo: La Deneuve tachtig jaar

Zondag 22 oktober werd Catherine Deneuve 80. Ted Chiaradia blikt terug op haar bijna zestig jaar lange carrière en op zijn ontmoeting met de ‘koningin van het witte doek’.

Dat ze in Frankrijk geen verjaardagen vieren, weet ik sinds 22 oktober 2000. Op die zonnige zondag werd Catherine Deneuve 57 jaar, maar het was voor haar een gewone werkdag. Ze opende LUX, het eerste grote arthouse in Nederland.

Nijmegen is dan voor even Cannes aan de Waal, als provinciestad het middelpunt van Nederland. Media-aandacht te over. Zelfs het achtuurjournaal opent met de primeur: ‘Franse filmster in Nijmegen’. Zelf verschijn ik ook heel even in beeld; bij terugkijken lijkt het alsof ik de hele medicijnkast van Gordon had leeg gesnoven.

Filmicoon Deneuve bereikt de respectabele leeftijd van tachtig jaar en ze is nog steeds actief. Haar meest recente rol is in de filmsatire Bernadette van de debuterende Lea Dormenach. Daarin speelt ze de eigenzinnige echtgenote van de promiscue voormalig president Jacques ‘Monsieur trois minutes‘ Chirac.

De filmografie die Deneuve in bijna zestig jaar acteren opbouwde, is duizelingwekkend. Na haar internationale doorbraak op 21-jarige leeftijd met Les parapluies de Cherbourg (Jacques Demy, 1964) verscheen zij in meer dan 125 films. Het is nauwelijks voor te stellen dat ze daarnaast nog tijd had voor bezoeken aan filmfestivals en modeshows, de opbouw van haar brand. Ze was de muze van Yves Saint Laurent en het boegbeeld voor het mythische Chanel no 5.

Of er nog tijd restte voor een privéleven? We weten er niet veel van, maar als we de Franse roddelbladen mogen geloven waren er veel minnaars uit de filmwereld.

Na de Gouden Palm in Cannes voor Les parapluies de Cherbourg vestigt haar naam als steractrice zich snel. De filmwereld valt als een blok voor die blonde schoonheid met de wat ijzige, enigmatisch blik. Meesterwerken als Repulsion (Roman Polanski, 1965) en Luis Buñuels Belle de jour (1967) en Tristana (1970) volgen. Tussendoor speelt ze ook met haar zus Françoise Dorléac samen in Les demoiselles de Rochefort van Demy.

Deze periode wordt alom gezien als haar beste periode als actrice. Toch is Deneuve haar hele carrière lang, tot het laatst toe, aanwezig gebleven in dragende rollen in grote auteursfilms. Met als uitschieters Le dernier métro (Francois Truffaut, 1980), beschouwd als een van haar beste prestaties; The Hunger (Tony Scott, 1983); Indochine (Régis Wargnier, 1992); Potiche (François Ozon, 2010); en vier jaar leden nog La vérité van Hirokazu Kore-eda. Opmerkelijk genoeg vermelden verschillende Nederlandse filmsites Dancer in the Dark (Lars von Trier, 2000) als haar beste film, terwijl ze daarin toch slechts een ondersteunende rol vertolkt naast Björk. Dat zal toch niet zijn omdat net die film in 2000 in LUX zijn première had in aanwezigheid van Deneuve?

Haar carrière overziend vallen twee dingen op. Ten eerste haar trouw aan een aantal cineasten, waaronder André Téchiné (zeven films samen), Benoît Jacquot en Jacques Demy (elk vier). Ten tweede dat ze tamelijk consequent – en dat zou je van een ster en commercieel icoon niet verwachten – gekozen heeft voor beginnende filmauteurs die haar steun konden gebruiken. Onder meer Raoul Ruiz, Manuel de Oliveira, Philippe Garrel en Leos Carax konden vroeg in hun carrière een beroep op Deneuve doen. Het waren niet altijd haar beste rollen, en ook niet per se de beste films van deze makers, maar zonder haar steun en aanwezigheid waren die producties vast niet tot stand gekomen. Ook als coproducent is zij vaak betrokken bij werk van jonge filmmakers.

Deneuve heeft zich daarnaast tot een ware ambassadeur van de Europese (auteurs)cinema ontwikkeld. Ook op die zondag in Nijmegen manifesteerde zij zich als een warme pleitbezorger van de artfilm. Op de vraag van een kritische journalist waarom ze in hemelsnaam naar zo’n provinciestad was afgereisd, antwoorde zij vriendelijk en gedecideerd dat dat het haar taak was om de artistieke Europese cinema te steunen, en zo’n mooi nieuw arthouse in het bijzonder. Of haar statement spontaan was of in ons draaiboek stond, weet ik niet meer.

Bij alle rollen die Deneuve de laatste decennia op zich heeft genomen, heeft ze iets koninklijks in haar uitstraling en presentatie, of iets presidentieels in Franse termen. De koningin van het witte doek, een hele serie afleveringen Blauw bloed kunnen we over haar maken. Haar haute couture, haar inzet voor goede doelen, haar professionaliteit en werklust (zelfs een lichte beroerte in 2019 heeft haar niet van het acteren weerhouden), het bewaken van haar imago, het buiten de media houden van haar privéleven, haar zakelijk instinct met een vermogen van zo’n 300 miljoen.

En dan de roddels over haar liefdes en vriendschappen, haar kinderen en kleinkinderen, een zoon van Roger Vadim, een dochter van Marcello Mastroianni, recentelijk is de onthulling over een 56 jaar durende geheime affaire met Johnny Hallyday. Royaltyverslaggevers kunnen daar nog aan toevoegen: haar nicotineverslaving, haar liefde voor tuinieren en het vloeiend beheersen van de Italiaanse taal.

Voor haar ontvangst destijds op Schiphol heb ik hemel en aarde bewogen om haar bij de gate te kunnen opvangen, direct bij het uitstappen van het vliegtuig. Daar stond ik dan met een hele grote bos bloemen. Een absurde, bijna Felliniëske scène volgde. Zij gaf mij vriendelijk de bloemen weer terug. We moesten zeker nog 15 minuten lopen naar de uitgang voor haar koffers. Een hele wandeling met veel bekijks ontstond: ik als een schichtige assistent in haar kielzog met de bloemen, zij onderwijl luidruchtig in het Italiaans telefonerend. Op het einde verzekerde ze me dat het mooie rozen waren, dat ze in het bijzonder van pioenrozen hield en dat tuinieren haar hobby was. Genoteerd.

Als ik op haar verjaardag één film zou mogen kiezen, dan ga ik voor de gekke absurditeiten van Marco Ferreri in Touche pas la femme blanche (1974). Een westernparodie gedraaid op de lege zandvlakte in de bouwput van de Hallen in Parijs, toen in aanbouw, met als toetje de levensechte passie tussen La Deneuve en Marcello Mastroianni. Ik zag de film destijds in filmhuis ’t Hoogt in Utrecht. Een film die anno 2023 beslist niet meer gemaakt en vertoond zou kunnen worden. Een film uit Andere Tijden, een filmhuis uit Andere Tijden.

En nu ik dit zo opschrijf realiseer ik me tegelijk dat ook Catherine Deneuve als actrice, stijlicoon, boegbeeld voor de Europese cinema, de laatste filmster is. Een filmster uit Andere Tijden. Nog even aanwezig. Hoe bijzonder is haar klassieke schoonheid nog, hoe uitgesproken feministisch en maatschappelijk, maar in het zorgvuldig opgebouwde merk Deneuve ontstaan kleine haarscheurtjes. Kijk naar haar allesbehalve solidaire reactie in de MeToo-discussie, haar dure bontmantels – dat kan echt niet meer.

De laatste filmster uit het verleden, laten we zolang het kan nog van haar genieten.

Mi ricordo – vrij naar biografie van Marcello Mastroianni.