Focus: Dag en Nacht van de Architectuur

Wie wil zien waarom Rotterdam de architectuurstad is van Nederland kan er 15 juni de Dag en Nacht van de Architectuur bezoeken. Naast de mogelijkheid om veel iconische gebouwen van binnen en buiten te zien, vertoont het Architectuur Film Festival Rotterdam (AFFR) de cultklassieker Silent Running. Daarin redt een botanist in een ruimteschip de laatste overgebleven planten en bomen van de dode aarde.

Het is niet per se een geruststellende gedacht dat er ook in 1972 al volop zorgen waren over de ecologische vernietiging van de aarde. In dat jaar verscheen het rapport Grenzen aan de groei van de Club van Rome. Wetenschappers trokken erin aan de alarmbel en voorspelden dat ongebreidelde economische groei de wereld in een ecologische afgrond zou storten.

Het rapport werd door velen afgedaan als bangmakerij. Erkend werd wel dat er milieuproblemen waren, maar die zouden door inventieve technologische oplossingen worden opgelost. Van dat geloof is ruim vijftig jaar later niet veel meer over. As is verbrande turf, maar hoe zou de wereld er hebben uitgezien als het rapport serieus was genomen?

Niet alleen de Club van Rome maakte zich zorgen over de toekomst. Begin jaren zeventig ontstond ook de moderne milieubeweging met actiegroepen als Milieudefensie en Greenpeace. Ook filmmakers lieten zich niet onbetuigd. Onder wie Douglas Trumbull (1942-2022) in 1972 met zijn debuutfilm Silent Running. De begin-twintiger was geen onbekende in de filmwereld, want hij had al naam gemaakt als special effectsman voor Stanley Kubricks 2001: A Space Odyssey (1968). Later zou hij meewerken aan Star Trek (1979) en de duistere visuele sfeer van Blade Runner (1982) bepalen.

Min of meer toevallig werd hij de regisseur van Silent Running. De film was een lowbudgetproject van studio Universal, dat wakker geschud door het fenomenale succes bij jongeren van het onafhankelijk geproduceerde Easy Rider (1969) ook deze doelgroep wilde aanboren. Het plan was om jonge talenten vijf scifi-films te laten maken in de hoop dat er een Easy Rider-succes tussen zou zitten. Silent Running was de eerste. Een van de scenaristen was Michael Cimino, zeven jaar later regisseur van Oscar-winnaar The Deer Hunter en weer twee jaar later regisseur van de megaflop Heaven’s Gate. Trumbull was aangetrokken voor de special effects, maar omdat niemand wist hoe je daar als regisseur mee moest werken, deed hij ook de regie maar.

Silent Running speelt zich af in een toekomst waarin de aarde ecologisch dood is. De laatste levende biosferen (bomen en planten) zijn in een ruimteschip de ruimte in gestuurd. In het ruimtevaartuig, dat baantjes rond Saturnus draait, bevindt zich een bemanning van vier personen. Onder hen Freeman Lowell (Bruce Dern), een vroegere boswachter die anders dan de andere drie mannen daadwerkelijk de biosferen wil redden. Als de bemanning van de aarde het bevel krijgt om de biosferen te vernietigen, omdat de missie te duur is, komt Lowell in opstand.

Hoe dat afloopt, zullen we hier niet vermelden. Wel dat Silent Running geen succes werd. Het publiek liet het afweten en de kritieken waren op zijn best gemengd. Geprezen werden de milieuboodschap, de special effects en het acteren van Bruce Dern, maar het scenario zat volgens veel critici krakkemikkig in elkaar. Een uitzondering was de legendarische Amerikaanse criticus Roger Ebert. Hij prees “de eenvoud en kalme ecologische bezorgdheid” van Silent Running, met als resultaat een “buitengewone” film.

Later kreeg Silent Running een cultstatus en inmiddels zien sommige critici er een meesterwerk in. Zoals Mark Kermode van de BBC, die vindt dat iedereen de film gezien moet hebben: “Hij ziet er geweldig uit en tot de dag van vandaag is het een van de meest ontroerende films die ik ooit gezien heb. Het is een absoluut meesterwerk en beter dan 2001.”

Silent Running in de Dag en Nacht van de Architectuur | 15 juni, 20.00 uur | Henketpaviljoen van Museum Boijmans van Beuningen, Rotterdam