Focus: Cinetree & Holland Festival – The Film Edition

Het Holland Festival heeft een traditie in samenwerkingen met de filmwereld. Dit jaar presenteert het festival gratis zeven films op streamingplatform Cinetree. Ze hebben een connectie met het werk van de twee makers die dit jaar als associate artists te gast zijn op het festival: de Japanse componist Ryuichi Sakamoto en de Frans-Zwitserse theatermaker Gisèle Vienne.

Altijd lastig om films in relatie te brengen met het werk van kunstenaars. Voor je het weet leg je geforceerde verbanden of zie je willekeurige overeenkomsten. Of de relatie is zo vaag dat hij nauwelijks nog iets zegt. Met dat probleem worstelt het Holland Festival al jaren, wat niet wegneemt dat het lovenswaardig is dat het festival film bij de programmering betrekt. Bovendien: wie kan het wat schelen of films perfect bij een kunstenaar passen als het geweldige films zijn, die sowieso het kijken meer dan waard zijn? Dat geldt zeker voor de zeven films die het Holland Festival in samenwerking met Cinetree presenteert.

Eerst wat meer over de twee associate artists, aan wie het Holland Festival onder de titel Cinetree & Holland Festival – The Film Edition zeven films ophangt. De in 1952 in Tokio geboren Ryuichi Sakamoto is in de filmwereld geen onbekende, want hij componeerde soundtracks voor ruim veertig films. Daaronder Merry Christmas, Mr. Lawrence (Nagisa Ôshima, 1983), waarin Sakamoto ook acteerde, naast David Bowie, die indruk maakt als een door de Japanners in de Tweede Wereldoorlog krijgsgevangen Britse majoor. Tot een serieuze acteercarrière kwam het niet bij Sakamoto, al speelde hij nog wel een rol in Bertolucci’s met negen Oscars bekroonde The Last Emperor (1987), waarvoor hij ook de Oscar-winnende soundtrack schreef. Sakamoto’s laatste grote soundtrack schreef hij voor The Revenant (Alejandro González Iñárritu, 2015). De componist en musicus wordt gedreven door vernieuwingsdrang. Zo leverde hij als pionier in elektronische muziek een stevige bijdrage aan de technopop. De laatste jaren legt Sakamoto zich toe op het verwerken in zijn composities van omgevingsgeluiden. Zo reisde hij naar het Noordpoolgebied om het geluid van smeltende sneeuw op te nemen. Het levert reflectieve muziek op over het verstrijken van de tijd, respect voor de natuur, stilte en rust.

Naast de veelzijdige Sakamoto is theatermaker Gisèle Vienne de tweede associate artist op het Holland Festival. Geboren in Frankrijk in 1976, dus een generatie jonger dan Sakamoto. In haar theatervoorstellingen spelen veranderende, mensachtige figuren, zoals marionetten, mannequins, maskers en poppen, een centrale rol. Maar ze werkt ook steeds vaker met acteurs en dansers, aan wie ze een vervreemdende kunstmatigheid meegeeft. Wat haar aan Sakamoto bindt, is dat ze ook sterk beïnvloed door elektronische muziek. In het begin van de jaren negentig, toen Vienne drie jaar in Berlijn woonde, dompelde ze zich onder in de toen populaire housemuziek.

Die ervaring is terug te vinden in haar voorstelling Crowd, die een groep dansende jongeren opvoert op een nachtelijk feest. De voorstelling, die drie jaar geleden op het Holland Festival was te zien, kreeg vijf sterren in de Theaterkrant. De recensent was zeer te spreken over het ontbreken van gemakzuchtig moralisme in de voorstelling: ‘Vienne verbindt het extatische en overschrijdende genoegen van de rave niet met een modernistische, deterministische moraal van shock and awe, goed en kwaad, winnaars en verliezers. In plaats daarvan vraagt ze haar publiek, als in een uit de hand gelopen familieopstelling, om de pijn en de ongein, de onmacht en de overmoed te nemen voor wat die is: een dagelijkse terugkerende, alles behalve exotische of exuberante kwestie, die met zachtheid en aandacht tegemoet dient te worden getreden.’

Wat Vienne met haar sterk fysieke voorstellingen en Sakamoto met zijn muzikale verbeelding van stilte en rust met elkaar verbindt, mag de festivalbezoeker ontdekken. Ook kan die op zoek gaan naar overeenkomsten tussen het werk van beide kunstenaars en het filmprogramma. Van sommige van de zeven films in Cinetree & Holland Festival – The Film Edition is dat duidelijk. Zo is het lichamelijke en extatische van Vienne’s theatervoorstellingen ook te vinden in Poesía sin fin (2016), de autobiografische film van de Chileense anarchistische filmmaker Alejandro Jodorowsky. Dat geldt ook voor Naissance des pieuvres (2007),waarin Céline Sciamma de tedere blik richt op een ontluikende meisjesliefde.

De documentaire To Stay Alive: A Method (Erik Lieshout, Arno Hagers en Reinier van Brummelen, 2016) houdt met als voorbeelden Iggy Pop en Michel Houellebecq een pleidooi voor eigenheid en artistieke vrijheid. Wie kunstenaar wil worden, moet zich niet conformeren aan artistieke en sociale conventies, is de boodschap, die Vienne en Sakamoto zeker zullen beamen.

Over herinneringen en het verstrijken van de tijd, belangrijke thema’s in het werk van Sakamoto, gaat No no nanananoka (Nobuhiko Obayashi, 2014). In het drama duikt op een begrafenis van een oude man tot ontsteltenis van de familie een onbekende vrouw op. Natuurlijk komt er met haar een familiegeheim naar boven. Ook Kuro (Joji Koyama en Tujiko Noriko, 2017) draait om herinneringen, vooral de (on)betrouwbaarheid ervan. Een in Parijs wonende Japanse vrouw vertelt aan haar verlamde geliefde verhalen over hun vroegere leven in Japan, maar hoe betrouwbaar is zij als verteller?

Pijnlijke herinneringen zijn ook het onderwerp in Tarkovski’s scifi-epos Solaris (1972), waarin een astronaut in een ruimtestation wordt geconfronteerd met een levensechte herinnering aan zijn tien jaar eerder overleden vrouw. Herinneringen op allerlei niveaus worden ook opgeroepen in Fukushima, mon amour (Dorris Dörrie, 2016). Alleen al de titel doet herinneren aan Hiroshima mon amour (Alain Resnais, 1959), maar ook thematisch doet de film aan deze klassieker denken. In het drama gaat een in het leven vastgelopen jonge westerse vrouw in het door de nucleaire ramp getroffen Fukushima als clown werken. Tussen haar en een (ex)geisha bloeit een bijzondere vriendschap op, die illustreert dat culturele verschillen overwonnen kunnen worden. Dat ook het Holland Festival daar nog maar lang een bijdrage aan mag leveren.

Cinetree & Holland Festival – The Film Edition, 17 t/m 28 mei, gratis online