Sentimental Value
Zij in het huis, het huis in haar
Sentimental Value. Foto: Kasper Tuxen
Sentimental Value is een (te) perfect afgewogen drama over rommelige familierelaties en de verhouding tussen kunst en werkelijkheid.
Het eerste ‘personage’ dat geïntroduceerd wordt in het Noorse drama Sentimental Value (Affeksjonsverdi) is een huis. Het is het huis waar de zussen Nora en Agnes opgroeiden. Waar ze door de muren heen hun ouders hoorden ruziën, waar de kleine Nora via de kachel gesprekken afluisterde, waar de twee stommelend de trappen op- en afrenden. En in de muren van dat huis loopt een scheur.
“Het huis waarin we zijn opgegroeid, staat in ons gegrift”, schreef filosoof Gaston Bachelard in La poétique de l’espace. Het is een zin die doorklinkt in deze film van Joachim Trier (Oslo, 31. august, 2011; The Worst Person in the World, 2021). Waar de personages zich ook begeven – in schouwburgen, op het strand van Deauville, in andere huizen waar ze levens hebben opgebouwd – altijd dragen ze dat ene huis in zich mee. Dragen ze die scheur in zich mee.
De film begint op het moment dat de moeder van Nora en Agnes net is overleden. Het is een breuk in het gezin, en zeker niet de eerste. Hun vader, filmmaker Gustav Borg, komt onaangekondigd langs nadat hij eerder onaangekondigd uit hun leven vertrok. De kunst had voorrang. Die afwezigheid heeft vooral Nora, die zelf de theaterwereld inging, diep gekwetst. Wanneer Gustav haar een filmscript toeschuift met een speciaal voor haar geschreven hoofdrol, weigert ze.
De film ontvouwt zijn thema’s met een kalme precisie. Misschien wat te kalm en precies. Sentimental Value is een film over het rommelige verloop van levens en familierelaties, die alle eindjes net wat te netjes aan elkaar knoopt. Een film die de emoties van zijn personages niet doorvoelt maar bestudeert. In één scène zien we Nora huilend op de grond zitten. Ongecontroleerd, ontroostbaar. Dan verandert het camerastandpunt en blijkt dat ze op een toneel zit. Een rol speelt. Maakt dat haar huilen minder waarachtig? Het is een vraag die de film eigenlijk steeds opnieuw stelt.
De ogen van het huis
Gustav besluit de film die hij voor Nora schreef alsnog te maken, met een jonge Amerikaanse filmster en gefilmd in dat huis, waar ook hij opgroeide. Vanaf dat moment stapelen Trier en vaste scenarist Eskil Vogt de surrogaatlagen opeen. De door Elle Fanning gespeelde filmster is een surrogaat voor Gustavs dochter die (had ze die hoofdrol aangenomen) weer een surrogaat zou zijn geweest voor Gustavs moeder.
Door de keuze voor een Amerikaanse acteur moet de film in het Engels gesproken worden. Maar vertelt die film nog wel hetzelfde verhaal als het in een andere taal is, vraagt de Hollywood-ster zich af. Moet ze misschien met een accent praten? Brengt dat de waarheid dichterbij, of legt het er juist nog een schil van artificialiteit overheen?
Die spanning tussen kunstmatig en ingeleefd, tussen fictie en waarheid, komt op meerdere niveaus van de film terug. Gustav is in veel opzichten het cliché van de grote mannelijke kunstenaar: te veel drinken, te weinig omkijken naar de mensen in zijn leven. Maar Stellan Skarsgård is een dermate fenomenale acteur dat hij de gelaagdheid weet te vinden in die rol. De zwaarte van zijn verdriet, de weemoed in zijn blik ontroert. Ook Renate Reinsve, die doorbrak met haar rol in Triers vorige film The Worst Person in the World, maakt indruk als Nora.
Ramen
Het kostte Trier een jaar om de juiste locatie te vinden voor zijn film. Uiteindelijk vond hij het huis, gebouwd in de laat negentiende-eeuwse, op oude Vikingschepen geïnspireerde dragestil, op vijf minuten van zijn appartement in Oslo. De grote ramen, zo legde hij uit in een interview met The New Yorker, maakten het mogelijk om scènes die zich binnen afspelen, van buitenaf te filmen, alsof we door de ogen van het huis kijken. Een huis waar herinneringen van generaties zich in de hoekjes en gangen hebben genesteld als ophopend stof.
Het is een mooie vondst, zoals er meer mooie vondsten in de film zitten. Het script van Vogt en de regie van Trier schuiven ineen als een Zwitsers uurwerk. Maar Sentimental Value is daardoor zo af, zo afgerond, dat je er als kijker niets meer aan toe te voegen hebt. Elk antwoord bevindt zich al op het scherm.
