Jafar Panahi over It Was Just an Accident

Na zijn gevangenschap maakte Jafar Panahi It Was Just an Accident, een met de Gouden Palm bekroonde politieke thriller die de woede en wraakgevoelens van de Iraanse samenleving vangt. “De film gaat over onze gedeelde zorgen, onze gedeelde pijn.”

In de zomer van 2024 reisde de Iraanse regisseur Jafar Panahi voor het eerst in veertien jaar naar een filmfestival. Het bezoek had grote symbolische waarde. De twee decennia daarvoor stonden voor Panahi in het teken van censuur en vervolging, van gevangenschap en een film- en reisverbod. Nu stond hij in Jerevan tijdens het Golden Apricot International Film Festival voor het eerst weer voor publiek, om een oeuvreprijs in ontvangst te nemen.

Toen had hij nog de afspraak met zichzelf om de pers niet te woord te staan. Een jaar later keerde hij terug naar Armenië, om zijn met een Gouden Palm bekroonde It Was Just an Accident (Yek tasadef sadeh) te presenteren. Ditmaal sprak de dissident en cineast wel over hoe aanhoudende staatsrepressie de vorm en inhoud van zijn werk heeft beïnvloed: “Mijn cinema ondergaat een constant proces van transformatie.”

Vanwege het filmverbod kun je Panahi’s recente titels zien als kunstgrepen om überhaupt een film gemaakt te krijgen. Zo schoot hij This Is Not a Film (2011), Taxi Teheran (2015) en No Bears (2022) in het geheim – films waarin hij zelf een rol speelt en die op metaniveau het ingewikkelde proces van een regisseur die clandestien te werk moet gaan verbeelden.

Voor Panahi waren die films niet zozeer een politiek statement, maar eerder bittere noodzaak. “Ik had geen keuze”, legt hij uit. “Films maken is het enige wat ik kan doen. Na mijn gevangenschap kon ik die draad weer oppakken, al heb ik nog altijd geen officiële toestemming om films te maken. Daardoor werk ik nog steeds op een soortgelijke wijze. Het enige wat veranderd is, ben ikzelf. Ik heb eindelijk weer de ruimte om mijn omgeving gade te slaan en te antwoorden op wat er speelt in de maatschappij.”

Vergeleken met eerder werk is het scenario van It Was Just an Accident opvallend conventioneel. De thriller, over ex-gevangene Vahid die uit is op wraak en in een opwelling zijn vermeende beul ontvoert, is gebaseerd op Panahi’s tijd in de gevangenis en de gesprekken die hij daar met andere slachtoffers van het Iraanse regime voerde. Omdat Vahid twijfelt over de identiteit van de beul – zijn martelingen onderging hij geblinddoekt – zoekt hij andere ex-gevangenen op om samen het lot van de man te bezegelen.

Volgens Panahi vertegenwoordigen al die mensen, die zich verzamelen in het busje van Vahid, verschillende bevolkingsgroepen in hedendaags Iran. “Ze worden opnieuw opgehokt in een kleine ruimte. Het verhaal wordt daardoor teruggebracht tot de kern, ook al is het een reflectie op het gehele land. Zelfs als personages voor zichzelf spreken, spreken ze namens Iran – ze symboliseren alle problemen in onze maatschappij.”

Panahi staat via hen stil bij de woede en het verdriet van burgers in Iran. Welke plek geven zij het leed dat de staat hen heeft aangedaan? En hoe handelen ze daarnaar? In die zin is de film een product van zijn tijd, mede beïnvloed door de ‘Vrouw, leven, vrijheid’-protesten die na de dood van Mahsa Amini in 2022 een grote impact op de Iraanse maatschappij hebben gehad. “Al zie ik het niet als een film over het heden”, nuanceert Panahi. “Het is een hedendaagse film die vooruitblikt op wat ons te wachten staat. We leven nog steeds onder het juk van de staat. We zijn nog steeds gevangen. Maar wat gebeurt er als het regime valt? Wat zou dat doen met de mensen? Worden we wreed en zoeken we wraak, of stoppen we die cyclus van geweld en zorgen we voor radicale veranderingen? De onderliggende vraag is of we, door af te rekenen met het regime, niet te veel op onze beulen gaan lijken. De film gaat over onze gedeelde zorgen, onze gedeelde pijn.”

It Was Just an Accident draait vanaf 6 november 2025 in de bioscoop.