VA, VIS ET DEVIENS

De geschiedenis van de tienduizenden Ethiopische Joden die in 1984 naar Israël emigreerden wordt in Va, vis et deviens verteld door de ogen van één enkel kind.

Ga, leef en wordt, zegt de moeder van de negenjarige Schlomo. Maar Schlomo heet dan nog geen Schlomo. Zelfs nog niet Solomon, zoals de vrouw aan wie zijn moeder hem meegeeft hem zal noemen. Hij heeft geen naam. Om hem te redden van de hongerdood die hem vast en zeker in het Ethiopië van 1984 wacht, ziet zijn katholieke moeder maar een oplossing: hij moet mee met de tienduizenden Ethiopische Joden, de Falashim, die in het kader van Operatie Mozes naar Israël worden gehaald.
Voor de Frans-Roemeense regisseur Radu Mihaileanu (we kennen hem misschien nog van de poëtisch-politieke thriller film Trahir met Johan Leysen) is die kwestie van die naam belangrijk. Hij is de zoon van een Joodse journalist die onder Ceaucescu zijn naam moest verroemeensen. Wie ben je zonder naam? Verlies je dan ook je identiteit?

Wij en zij
Voor een negenjarig jongetje krijgt Schlomo een hoop te verduren van Mihaileanu; het verlies van twee moeders en de liefde van een al te enthousiaste derde, als hij uiteindelijk door een seculier Frans-Egyptisch-Joods gezin wordt geadopteerd. En hoewel ook zij vreemdelingen zijn in het Beloofde Land, hoort hij door zijn pikzwarte huidskleur ook nooit helemaal bij hen. Israël is een land vol buitenstaanders in het 1984 dat Mihaileanu laat zien. De Falashim werden door de opperrabbijnen niet erkend, omdat zij als achterkleinkinderen van Koningin Sheba en Koning Solomon geen Joods bloed via de vrouwelijke lijn door hun aderen hadden stromen. Niemand hoort bij iemand en daarom denkt iedereen in termen van ‘wij’ en ‘zij’. Er is racisme en religieuze scheiding en op de achtergrond speelt ook de wereldgeschiedenis zijn rol.
Schlomo is een personage dat ronddoolt en wiens gevoelens en gedachten we maar van zijn zwijgzame gezicht moeten zien te lezen. De film verspilt sowieso weinig woorden: veel lang aangehouden beelden ondersteund door gedragen muziek en klaagliederen versterken het epische gevoel. Je kunt je afvragen of Mihaileanu niet veel te ambitieus teveel thema’s en problemen op de schouders van zijn hoofdpersoon, die hij volgt tot hij als volwassen arts naar Ethiopië terugkeert, heeft gelegd. Hij zet alle aspecten van zijn complexe thematiek terloops aan, maar ik kon me toch niet aan de indruk onttrekken dat Va, vis et deviens baat zou hebben gehad bij iets meer focus en verdieping.
Want het zijn juist die momenten die werken in Va, vis en deviens: een Roemeense politieagent (in wie we wellicht de stem van Mihaileanu’s eigen vader moeten herkennen) die Schlomo weigert te geloven als hij zichzelf komt aangeven omdat hij niet Joods is. Hij haalt een stapel boeken en krantenknipsels tevoorschijn die zo’n beetje het bestaansrecht van iedereen in twijfel trekken en hij drukt hem op het hart vooral in zichzelf te vertrouwen. Dat is uiteindelijk het ‘wordt’ wat zijn moeder hem heeft meegegeven, niet een ‘wordt zoals zij’ en daarin ligt voor Schlomo de sleutel om zichzelf (terug) te vinden.

Dana Linssen