Thérèse Desqueyroux

Waarschuwing voor mannen: hou veel van je vriendin of vrouw, want een arsenicumvergiftiging is snel opgelopen. Zie de twee verfilmingen van de roman Thérèse Desqueyroux.

Flauberts Madame Bovary is niet de enige plattelandsvrouw die zich dodelijk verveelt in een Franse roman uit het verleden. Het benauwende patriarchale keurslijf waarin vrouwen werden gedrongen, trok de aandacht van meer schrijvers. In 1927, zeventig jaar na Madame Bovary, publiceerde François Mauriac de roman Thérèse Desqueyroux. Het boek was gebaseerd op een krantenbericht over een met een grondbezitter getrouwde vrouw, die haar man met arsenicum om zeep had proberen te brengen. Mauriac maakte van de vrouw, die hij Thérèse noemde, een protofeministische, naar vrijheid verlangende heldin. In zijn roman kijken we door haar ogen naar het verstikkende burgerlijke provinciale milieu, waarin alles draait om uiterlijke schijn.
Georges Franju verfilmde de roman in 1962 met in de hoofdrollen de indrukwekkende Emmanuelle Riva (Amour) en Philippe Noiret. In schitterende zwartwitbeelden vertelt de film het treurige verhaal van de jonge Thérèse, die als meisje al weet dat ze met de zoon van een landeigenaar zal trouwen. Ze verzet zich niet, want ze weet niet beter, maar eenmaal getrouwd, zit ze opgesloten in een huwelijk met een ongevoelige hark, die aan haar verlangens geen boodschap heeft. Thérèse is voor hem een babyleverancier — er moet een opvolger komen — en randversiering van zijn leven. Bekneld in die rollen, zakt de intelligente vrouw in depressies. Uiteindelijk probeert ze met een wanhoopsdaad haar man uit de weg te ruimen. Als de arsenicumvergiftiging mislukt, spreekt de door haar man beïnvloede rechter haar vrij. Het is de ultieme vernedering voor Thérèse: haar man houdt haar niet uit de gevangenis uit mededogen of vergeving, maar uit angst dat de familie in de buitenwereld over de tong gaat. Gevangenisstraf staat zo slordig in een prestigieuze familie.

Ambachtsman
Een halve eeuw na Franju’s fraaie verfilming (integraal op YouTube te zien) is er nu een tweede verfilming van Mauriacs roman. Hij is van Claude Miller, die kort na de opnamen op zeventigjarige leeftijd overleed. De regisseur bewijst er voor de laatste keer mee dat hij een uitstekende, maar geen opwindende boekverfilmer was. Miller heeft veel romans verfilmd, maar zocht nooit een originele invalshoek. Hij was altijd een degelijke ambachtsman, die een verhaal zo getrouw mogelijk vertelde.
Dat heeft hij op één belangrijke verandering na ook gedaan met Thérèse Desqueyroux. Mauriacs roman, en Franju’s verfilming, beginnen met de rechtszaak, waarna de ongelukkige Thérèse als voice-over terugblikt op haar huwelijkstragedie. Miller pakt het anders aan en vertelt het verhaal chronologisch. Dat is jammer, want de flashbackstructuur versterkt het gevoel van een noodlotsdrama. Millers versie is minder aangrijpend. Misschien komt het ook door het verschil tussen Emmanuelle Riva en Audrey Tautou. Thérèse lijdt bij Riva heviger en rauwer dan bij Tautou, die wel de indruk wekt dat ze de diepte zoekt, maar die zelden vindt.
Ten slotte is er nog een groot verschil: Millers versie speelt in 1928, waardoor zijn film eruit ziet als een kostuumdrama, wat automatisch afstand schept. Franju’s film speelt in het heden, dat wil zeggen 1962, waardoor de afstand kleiner en de betrokkenheid groter is. Er zit niets anders op: gewoon beide films gaan zien.

Jos van der Burg