THE TAKE

Michael Moore’s Fahrenheit 9/11 zette de deur open voor een hele reeks politieke documentaires uit de Verenigde Staten. Moore’s Bush-bashing is één ding, maar hoe pak je anonieme instanties aan? Avi Lewis en Naomi ‘No logo’ Klein richten in The take hun pijlen op het IMF in Argentinië.

Van bovenaf ziet Buenos Aires er nog steeds uit als een welvarende westerse stad, maar zodra de camera naar beneden duikt, laten doffe kantoorgebouwen en gedoofde lichtreclames haar ware, afgebladderde gelaat zien. Dit is, zoals Avi Lewis en Naomi Klein in de voice-over van The take beklemtonen, het prototype van de ‘globalised ghost town’. Dit is een rijk land wat arm gemaakt is. Dit is het land waar het economische mirakel van voormalig president Carlos Menem omsloeg in Menems misère.
Wie een duizelingwekkend lesje hedendaagse Argentijnse geschiedenis wil hebben, moet deze editie van het International Documentary Filmfestival Amsterdam (IDFA) maar te rade gaan bij Memorai del saqueo — A social genocide van de eminente Argentijnse documentairemaker Fernando E. Solanas. Televisiemaker Avi Lewis en journaliste en icoon van de antiglobalisten Naomi Klein trokken begin 2002 naar Zuid-Amerika om een bijzonder fenomeen in het bankroete land vast te leggen: arbeiders die vanwege de economische crisis gesloten fabrieken weer draaiende wisten te krijgen.
Op het Filmfestival Venetië ging deze zomer hun eerste filmpoging The take gelijktijdig in de sjieke festivalpaleizen en op een door krakers tijdelijk geconfisceerd stuk strand in première. Het Canadese linkse ‘power couple’ stond in een door Martini gesponsorde tent de pers te woord.

Waarom een film? Naomi Klein: Op een gegeven moment begin je jezelf een beetje te herhalen als je steeds maar weer protesteert tegen de gevolgen van globalisering en kapitalisme en laat zien wat er fout aan is. Het werd tijd om zelf met alternatieven te komen. Mensen vragen je daar ook om. In Argentinië zie je dat na de ineenstorting van de economie in 2001 vele arbeiderscollectieven de gesloten fabrieken zelf weer hebben geopend en die dankzij kleinschalige netwerkstructuren weer laten renderen.
Avi Lewis: Ons doel was om een film te maken die verder gaat dan het geven van kritiek. Niet alleen om onze critici van repliek te dienen, maar ook om voor onszelf de hoop weer terug te vinden. Van actievoeren kun je heel somber worden.

Waarom Argentinië? Lewis: Argentinië is een extreem voorbeeld van de crisis die je in andere geglobaliseerde kapitalistische landen ziet. Voordat de Argentijnse economie ineenklapte is de privatisering daar agressiever dan waar ook ter wereld doorgevoerd. Natuurlijk kun je wat daar gebeurt niet zomaar extrapoleren naar andere landen. Andere landen nemen de richtlijnen van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) vrijwillig aan. Waar je wel iets van kunt leren is de manier waarop de democratie in die fabrieksbezettingen een rol speelt: niet als ideologie, want ideologisch denken is precies de reden waarom ook het socialisme gefaald heeft. Maar als iets waarin de mensen centraal staan. Je kunt het nog het beste vergelijken met de manier waarop landloze boeren in Brazilië collectief de verantwoordelijkheid voor het verwaarloosde boerenland hebben opgeëist. 60% van de landbouwgrond lag daar tot voor kort te verpieteren, terwijl de boeren honger leden. Dit is de MST, de Braziliaanse landlozenbeweging van de stad.

Wat is er nieuw aan deze beweging? Klein: Het meest opmerkelijke is dat de arbeiders in Argentinië niet doen wat talloze arbeiders in de westerse landen voor hen wel hebben gedaan als ze wilden protesteren tegen hun economische omstandigheden: ze staken niet. Ze houden niet op met werken. Want dat zou precies zijn wat hun bazen willen: dat ze hun werk onttrekken aan de economie en ontslagen kunnen worden. Deze mensen protesteren door te gaan werken, maar wel onder hun eigen voorwaarden. Ze zeggen: deze bedrijven zijn met publiek (IMF-)geld opgezet, dat is niet alleen van de directeuren, of van de arbeiders, maar van iedereen. Het is onze verantwoordelijkheid om van dat geïnvesteerde geld iets terug te geven aan de maatschappij.

Gaan film en activisme samen? Lewis: Dankzij Michael Moore is er een nieuwe cultuur van filmmaken ontstaan. Natuurlijk, Michael Moore is een categorie op zich. Maar wat je nu ziet is een vorm van direct activisme, niet theoretiseren, maar doen. Wij zijn de eerste generatie die dankzij de technologie precies kan weten wat er waar ook ter wereld gebeurt. Dan heeft het geen zin om te verzanden in eindeloze protest-pornografie. Ik vind het een teken van politieke volwassenheid dat de huidige protestbeweging ook culturele uitingen oplevert. Je kunt je van verschillende media bedienen. Een boek is analytischer dan een film. Een film is directer. Maar dan heb je nog zoveel manieren om je boodschap in een film over te brengen. Michael Moore doet dat met ironie. Wij gebruiken liever emotie.

Dana Linssen

Voor meer informatie over de Braziliaanse landlozenbeweging zie mstbrazil.org