Stoedjent

Toch verrassend: een verfilming van Misdaad en straf, verplaatst naar hedendaags Kazachstan, geeft een nieuwe kijk op schuld en boete, Dostojevski en de post-Sovjet-wereld van regisseur Darezjan Omirbajev.

Het verhaal is bekend. Toch? Anders even snel naar de boekenkast rennen, want dit is niet de eerste film waar de klassieke filosofische misdaadroman Misdaad en straf in verstopt zit. De aan lager wal geraakte student Rodion Raskolnikov pleegt een moord op een oude woekeraarster. In plaats van een misdrijf om gewin is het een (a)moreel experiment: hij heeft het gevoel dat hij zelf boven zijn medemens verheven is (en daarom boven de door mindere geesten opgestelde wet staat) en bovendien heeft hij begrepen dat deze Aljona Ivanovna een ‘minderwaardig wezen’ is (dus ‘verdient’ zij het niet te sterven?). Althans dit alles denkt Raskol­ni­kov. Want misschien is hij wel geestesziek, of anderszins niet toerekeningsvatbaar, en komt zijn daad weer in een heel ander licht te staan.
De Kazachse regisseur Darezjan Omir­bajev heeft dit verhaal bijna één op één verplaatst naar hedendaags Almaty. Met verrassend resultaat. Het lijkt wel of het sociaal-­darwinisme van de post-Sovjet-wereld door Dostojevski al lang voorzien was. Het is overigens niet de eerste keer dat Omir­bajev zich door de Rus laat inspireren. Ook in Killer (1998) waarin een werkeloze chauffeur de misdaad ingaat om zijn familie te onderhouden klonk al een echo van Mis­daad en straf en ging het om vragen over wat wet en recht is, en of we als mens wel zo vooruitstrevend zijn dat we ze universeel kunnen laten gelden. Zijn andere grote invloed is natuurlijk Robert Bresson, die met Pickpocket (1959) ook al een Dostojevski-adaptatie maakte. Bij Omirbajev zijn de personages net zulke slaapwandelaars in de regen die zich over de grauwe straten van Almaty bewegen. De wereld heeft ze een klap op de kop gegeven, ze handelen alleen nog uit instinct, impuls. De ratio is kil en redeloos geworden. Het is een wereld waarin hebzucht het nieuwe motief is, zakenmensen de nieuwe dichters, en projectontwikkelaars de nieuwe wetenschappers.

Dana Linssen