LIKE GRAINS OF SAND

Tijdens het laatste Filmfestival Rotterdam won de Japanse regisseur Ryosuke Hashiguchi (1962) een Tiger Award voor zijn tweede speelfilm Like grains of sand. Ook andere Japanse films vielen dit jaar op, zoals Maborosi van leeftijdgenoot Kore-Eda Hirokazu. Vorige maand was Hashiguchi te gast op het filmfestival in Gent, waar zijn Like grains of sand werd vertoond. Een gesprek over de film waarin pubers proberen hun gevoelens de baas te worden.

Films over tieners zijn er in allerlei soorten. Veel van dergelijke films gaan over groepsgedrag, eerste verliefdheden en problemen met ouders. De onderlinge spanningen draaien vaak om de vraag wie populair is of juist niet. Zelden wordt het onbeholpen handelen en reageren, dat zo kenmerkend is voor die leeftijdscategorie, zo voorzichtig neergezet als in Like grains of sand. Binnen de context van het strak georganiseerde en formele schoolsysteem, schetst de film een gevoelig portret van een aantal middelbare scholieren in Nagasaki. De jongens doen stoer en de meisjes roddelen, maar achter die façade heeft iedereen wel iets te verbergen. Als de heimelijke verliefdheden al worden opgebiecht, gebeurt dat indirect en nooit tegen de persoon in kwestie. Uit deze voor het oog amorfe groep van identieke schoolpakjes licht de film drie vrienden en twee meisjes. De clowneske Kanbara hangt de pias uit in de buurt van het meisje van zijn dromen. Alleen zijn vriend Ito neemt hij in vertrouwen. Deze homoseksuele, verlegen jongen is verliefd op de degelijke Yoshida. Zijn seksuele gevoelens brengen Ito in conflict met zijn vader, die hem in het ziekenhuis wil laten genezen van zijn homoseksualiteit. Wanneer de klas Ito’s geheim ontdekt, wordt hij wel geplaagd, maar Hashiguchi laat dit niet escaleren, zoals in veel andere films wel zou gebeuren. In het verlaten klaslokaal laat Yoshida zich uit pure beleefdheid omhelzen en kussen door zijn beste vriend. Wat hij werkelijk denkt, vertelt Yoshida niet aan Ito maar aan het nieuwe meisje uit zijn klas op wie hij indruk probeert te maken. Deze Aihara is op haar vorige school verkracht en heeft daarom moeite met Yoshida’s opdringerige toenaderingspogingen. Vanwege haar cynische commentaar en woedeuitbarstingen laten alle andere meisjes Aihara links liggen. Behalve het brave vriendinnetje van Yoshida, Shimizu. Zij vraagt zich af waarom Yoshida eigenlijk met haar uit gaat. Kortom, Like grains of sand gaat over de eerste liefdesperikelen van pubers. De vijf jongeren zijn symbolen zonder dat zij tot stereotypen verworden, zoals dat bijvoorbeeld wel gebeurt in een film als The breakfast club. Hun ongemakkelijke gedrag is heel herkenbaar en overstijgt de Japanse context.

Medische behandeling
De concentratie en het rustige tempo waarin het verhaal zich ontvouwt, lijkt ook van toepassing op de persoonlijkheid van Hashiguchi. Hij praat kalm en luistert rustig temidden van het nerveuze gepingel van een Richard Clayderman-adept en persdames die haastig door het Gentse Sofitel hotel stappen.
Hashiguchi wilde een film maken over de gevoelens van jongeren en de moeite waarmee zij zich uiten. "Op die leeftijd zijn de ontwikkeling van het lichaam en de geest niet in evenwicht met elkaar. Het lichaam is al volwassen terwijl de geest nog kinderlijk is. Ik wilde de problemen die daardoor ontstaan visueel tot uitdrukking brengen."
Hashiguchi lette bij de casting van de acteurs speciaal op hun slungelige fysiek, omdat de onwennige puberlichamen het contrast tussen het verwachtingspatroon van hun omgeving en hun innerlijke verwarring benadrukken. "Jongens horen dat zij het ‘sterke’ geslacht zijn, maar niet allemaal worden zij gedreven door de ‘mannelijke’ impuls om meisjes te versieren en de stoere jongen uit te hangen. Kijk maar naar Ito." De reactie van Ito’s vader op de homoseksualiteit van zijn zoon is volgens Hashiguchi representatief voor de mentaliteit van de oudere generatie. De situatie in Japan is volgens hem te vergelijken met die in Amerika, waarbij Tokio even vooruitstrevend is als New York. Binnen deze vergelijking geldt zelfs Nagasaki, waar hij lange tijd woonde, als platteland. "De volwassenen van boven de vijftig hebben altijd geweigerd om over homoseksualiteit na te denken. Jongeren vertellen nu wel dat ze homoseksueel zijn, maar hun ouders denken nog altijd dat ze kunnen worden genezen met een medische behandeling." Hashiguchi weet waarover hij het heeft, want in zijn jeugd werd hij door zijn vader naar het leger gestuurd, omdat ze daar een echte man van hem zouden maken.

Pesten
Zijn eerste speelfilm A touch of fever, over een student die als prostituee in zijn levensonderhoud voorziet en verward is over zijn seksuele voorkeur, was een enorm succes in Japan. Hashiguchi heeft het gevoel dat het sindsdien voor de jongere generatie gemakkelijker is geworden om voor hun homoseksualiteit uit te komen, al heerst er nog steeds veel onwetendheid. "Ook onder jongeren bestaan nog veel vooroordelen." In Like grains of sand is homoseksualiteit volgens Hashiguchi niet het belangrijkste thema. "De film gaat in de eerste plaats over relaties. Wat betekent het om verliefd te worden en iemand aantrekkelijk te vinden? Ook heb ik geprobeerd het verdriet van jongeren te tonen." De film plaatst de gevoelens van liefde en verliefdheid tegenover de heersende tienercultuur in grote steden als Tokio, waar jongeren naar zijn mening enkel in termen van seks denken. "In de grote steden bestaan zogenaamde ‘buru sera’ winkels, wat een Japanse afkorting is van ‘blue sailor’, een term die slaat op de blauwe matrozenpakje van Japanse tienermeisjes. Die verkopen in deze winkels niet alleen hun schooluniform aan oude mannen maar ook het ondergoed dat ze op dat moment aan hebben. Ze trekken dat ter plekke uit, wat hen een paar honderd gulden oplevert. Ook is het niet ongewoon dat zestienjarige meisjes clubs bezoeken en een paar duizend gulden voor een gigolo betalen met geld dat ze eerst zelf in de prostitutie hebben verdiend."
Niet alleen op seksueel gebied, ook in het onderwijs is er in Japan van alles mis volgens Hashiguchi, die wijst op het zelfmoordpercentage onder scholieren, dat het hoogste is ter wereld. "Het toelatingsexamen van de universiteit is enorm zwaar, maar dat is niet de enige reden dat scholieren de hand aan zichzelf slaan. De oudere generatie spoort jongeren aan om te studeren zodat zij later bij een goed bedrijf kunnen werken, maar de jongeren geloven niet meer in zo’n leven, omdat ze hun vaders elke dag afgepeigerd thuis zien komen." De druk en onzekerheid die daarvan het gevolg is, reageren scholieren op elkaar af, zodat pesten een enorm probleem is op de middelbare school. "Dat neemt veel gemenere vormen aan dan in het Westen waar het vaak kwajongensstreken zijn. In Japan worden sommige scholieren echt door de hele groep uitgesloten en getreiterd, zodat die persoon tot zelfmoord wordt gedreven. Het is zelden de domste van de klas die dit overkomt dus het heeft niets te maken met schoolprestaties."

Modieuze naam
In de gloriedagen van de Japanse cinema werden films gemaakt over sociale problemen en regisseurs als Ozu en Kurasawa hadden de ruimte om een eigen visuele handtekening te zetten, maar de laatste decennia werden er vrijwel uitsluitend nog genrefilms gemaakt. Hashiguchi: "Tot voor kort was er weinig ruimte voor het soort artistieke films dat ik wil maken. Maar de recente ontwikkeling is toch dat jonge filmmakers als ik een meer persoonlijke kijk op de wereld willen geven. De Japanse maatschappij is de laatste paar jaar erg veranderd, er beweegt weer wat." De situatie voor artistieke films is volgens hem in Japan niet anders dan in andere landen. "Het is moeilijk om films als Like grains of sand te maken, want ook al krijgen ze waardering op buitenlandse festivals, er komt weinig publiek op af." Hashiguchi zelf heeft weinig reden tot klagen. Nadat hij de universiteit verliet om televisieprogramma’s, video’s en Super-8 filmpjes te maken, won hij met de korte film The secret of last night in 1989 de grote prijs van het Pia Film Festival. Dit festival wordt sinds 1977 georganiseerd door de filmmaatschappij Pia Corporation, die ook een populair tijdschrift uitgeeft en films produceert van jonge, veelbelovende filmmakers. Met hun steun maakte Hashiguchi zijn eerste lange film A touch of fever die een hit werd, waarna Toho, een van de grootste filmstudio’s in Japan, in hem geïnteresseerd raakte. Zij vroegen de Pia Corporation om nogmaals met Hashiguchi samen te werken en hen daarbij te betrekken. Onder de naam Young Entertainment Square-project (YES) werd een samenwerkingsverband tussen beide maatschappijen opgericht, met de bedoeling om één film per jaar te produceren. Like grains of sand was het eerste resultaat, maar inmiddels heeft YES haar derde film in productie. Hashiguchi reageert lichtelijk sceptisch op het initiatief, maar moet toegeven dat de mogelijkheden voor jonge filmmakers erdoor zijn vergroot. "Onder invloed van dit programma zijn er ook andere produktie- en televisiemaatschappijen, zoals Fuij Television, met vergelijkbare projecten gestart. Er worden nu films gerealiseerd die een tijd lang niet gemaakt konden worden. Dat is heel belangrijk en ik ben er van overtuigd dat er genoeg publiek is dat als afwisseling van alle Hollywoodfilms deze films wil zien."

Kiki Jeanson 

Met dank aan tolk Luk Van Haute.