LIFE ACCORDING TO AGFA

Life according to Agfa is een film in zwart-wit. Letterlijk en figuurlijk, want de Israëlische filmveteraan Assi Dayan geeft ieder personage een symbolische waarde waar niet van wordt afgeweken. Dayan zelf laat zich nergens op vastleggen en is niet te betrappen op eenduidige uitspraken. Zijn kleinschalige meesterwerkje zorgt temidden van weelderige literatuurverfilmingen en brave remakes voor de nodige opwinding.

Assi Dayan zit uitgeput in de lobby van het Amsterdamse hotel Americain. Zes dagen lang heeft hij door Europa gereisd om interviews te geven — op zich geen uitzonderlijk zwaar schema — maar Dayan ziet eruit alsof hij een veldslag achter de rug heeft. Zijn vrouw probeert hem een beetje op te peppen met grapjes in het Hebreeuws, thee en Engelse cakejes. Vooral die laatsten missen hun effect niet op de regisseur, die wordt achtervolgd door het feit dat hij de zoon is van de voormalige minister van defensie, Moshe Dayan. De steeds terugkerende vragen naar zijn vader beantwoordt Dayan steevast met de opmerking dat hij meer door Heidegger en Camus is beïnvloed. Het existentialisme heeft hem van zijn vaderland vervreemd, zonder dat hij minder van Israël is gaan houden.
Dankzij die vervreemding kan Dayan het zich veroorloven met Life according to Agfa een objectief beeld van de Israëlische samenleving te schetsen. De film trok in Israël zo’n 200.000 bezoekers en was vorig jaar tijdens het filmfestival in Berlijn te zien. Dayans film is duidelijk gemaakt vanuit het standpunt van een buitenstaander. Zelf noemt hij het ‘subjectief hyperrealisme’. "Ik heb een subjectieve film gemaakt en daar bedoel ik mee dat ik vanuit mijn eigen standpunt heb gefilmd. Dat wil helemaal niet zeggen dat de gebeurtenissen in mijn film niet werkelijk zijn. Maar mijn film vertelt alleen hoe ik tegen het leven aankijk. Ik kan alleen mezelf vertegenwoordigen."

Oosterse smartlappen
Dat doet Dayan door met zijn camera een nacht in Barbie’s Bar in Tel Aviv door te brengen. In de bar, die is vernoemd naar een nabije psychiatrische inrichting, verzamelen zich alle mogelijke Israëlische types. De door de wol geverfde eigenares Dalia verovert met het klimmen van de jaren steeds jongere mannen, maar geeft haar hart aan een getrouwde leeftijdgenoot. Haar zakenpartner en fotografe Leora woont samen met een politieagent die het begrip ‘veroveringsdrang’ nieuwe dimensies geeft. Riki is een depressieve jonge vrouw die het leven in haar kibboetz niet meer aan kan en het leven in de grote stad nog minder. De pianist Cherniak geeft vanachter zijn instrument commentaar op gebeurtenissen in de bar, soms improviserend op bestaande Israëlische liederen, soms door middel van zelf gecomponeerde poëzie. Hij wordt door niets en niemand uit het veld geslagen, zelfs niet door de dronken pooiers die op hoge toon Oosterse smartlappen verzoeken en door de al even dronken soldaten die net als hijzelf bekende liedjes voorzien van wrede varianten. Dayans hyperrealisme eindigt in een nietsontziende orgie van geweld, waar Quentin Tarantino (Reservoir dogs) trots op zou zijn. Tussendoor registreert Leora het leven in de bar, vastgelegd in snapshots, op een film van het merk Agfa.
Dayan laat Life according to Agfa plaatsvinden over een jaar na nu. Hij wil het publiek nog een jaar adempauze geven voordat de apocalyps een einde zal maken aan de wereld zoals wij die kennen. Hij ontkent in alle toonaarden dat zijn film voor een Israëlisch publiek is gemaakt. "Mijn film is een metafoor en de bar is een microkosmos. De mensen in de bar zouden ook Europees kunnen zijn. De aanwezigheid van die soldaten is wat dat betreft gecompliceerder, maar ook in Joegoslavië, Koerdistan, Iran en Irak is het leger prominent aanwezig. Zelfs in Los Angeles vechten blanken en zwarten tegen elkaar. Er is genoeg agressie in de wereld om materiaal te verschaffen voor meer dan één film. De bar in mijn film is ook niet echt Israëlisch."
Toch kan hij er niet omheen dat het belangrijkste ingrediënt dat zijn film zo bijzonder maakt, de alom aanwezige intensiteit, typisch Israëlisch is. Voor Dayan, behalve als regisseur tevens actief als acteur, journalist en romanschrijver, lijkt die intensiteit de voornaamste drijfveer voor zijn kunstuitingen te zijn. "Er heerst een enorme intensiteit in het dagelijks leven in Israël. Ik denk vanwege het gevoel dat de dag des oordeels ieder moment kan komen. We moeten ons haasten om alles af te krijgen voordat de bom valt of iets dergelijks. Zelf zou ik graag een meer ontspannen leven willen (Dayans vrouw ontkent dit lachend, TM), maar de mensen om me heen zwepen me op om ook in de rij te gaan staan, om mezelf ook te haasten, om ook te consumeren. Ook heb ik bepaalde Israëlische verschijnselen erin verwerkt zoals het machismo van de mannelijke personages en de wreedheid van het huidige leger. Het leger is duidelijk veranderd de afgelopen jaren, maar Europeanen en Amerikanen hebben dat helemaal niet door. Het beeld dat mensen nu van het Israëlische leger hebben is ontstaan in de tijd dat Israël voor haar bestaansrecht vocht. Die situatie kennen we nu niet meer. Nu vecht het leger voor heerschappij; dat is iets heel anders."

Kronkelige weg
Assi Dayan heeft in de Israëlische filmwereld een lange staat van dienst opgebouwd als acteur, regisseur en scenarioschrijver. In 1969 debuteerde hij als acteur in A walk with love and death van John Huston. Drie jaar later schreef hij het scenario voor zijn eigen film Murder C.O.D.. Dayan stortte zich voornamelijk op acteren en scenarioschrijven, maar kon het niet laten om zich ook met journalistiek en fictie te bemoeien. Van regisseren kwam niet zoveel. De laatste jaren werkte hij vooral aan commerciële produkties als Way of the eagle en Freedom fighters, die met een klein budget de glamour van Top gun moesten imiteren. Dat Dayan in 1993 na die avonturenfilms met Life according to Agfa weer zijn eigen kronkelige weg zou bewandelen, maakt deze film nog specialer.
Van alle personages in zijn film identificeert Dayan zich alleen met de pianist, die niet wordt geraakt door de ellende om hem heen. "De pianist vertegenwoordigt mij in de film omdat hij al improviserend met zijn nummers commentaar geeft op de gebeurtenissen in de bar. Hij fungeert als een neutraal Grieks koor. Ook de soldaten in de bar verzinnen eigen teksten voor bekende liedjes. Dat is verder niet zo bijzonder want dat doen echte soldaten ook; hun teksten zijn altijd vreselijk wreed en onbeschoft." In tegenstelling tot de pianist moet Dayan zich wel degelijk druk maken om de dingen om hem heen, anders had hij toch niet deze film gemaakt? Dayan stelt zich bescheiden op. "Ik ben weliswaar betrokken bij de dingen om me heen, maar er is niet veel wat je kunt doen. Ik probeer de hele tijd mensen ervan te overtuigen dat Life according to Agfa maar een film is. Het bioscooppubliek ziet mijn film en gaat dan weer terug naar huis, terug naar hun eigen levens. Mijn film zal die levens verder niet beïnvloeden."

Spuugzat
Temidden van zijn vele activiteiten kende Dayan slechts één werkelijke ambitie: zijn romandebuut. In 1990 werd zijn roman ‘Contents’ gepubliceerd. Ondanks twintig jaar filmervaring is Dayan van mening dat literatuur een nobeler kunstvorm dan film is, al was het alleen maar omdat je fictie schrijven in je eentje kunt bedrijven. "Literatuur is kunst, maar film niet. Film is een combinatie van verschillende kunstvormen: fotografie, muziek, acteren, art direction. Zo’n honderd mensen drukken hun stempel op een film. Na vijftig films ben ik die samenwerking met anderen spuugzat. Ik vind de opnamen en de montage altijd een minder leuk aspect van filmen, omdat je dan met andere mensen te maken krijgt."
Hier steekt Dayans tegenstrijdigheid weer de kop op. Waarom heeft hij dan Life according to Agfa gemaakt, als hij niet meer tegen de chaos van de filmset kan? "Film bereikt meer mensen dan literatuur. Er wordt steeds minder gelezen. Het valt niet mee om een roman te schrijven en het heeft me dan ook twee jaar van mijn leven gekost. Films zijn iets luchtiger dan boeken, want als consument hoef je je er maar anderhalf uur voor te concentreren. Daarnaast wilde ik weer films maken omdat ik me erg voel aangetrokken tot het proces van scenarioschrijven. Dat is het laatste moment dat je alleen met het verhaal bent en de film in je hoofd hebt zoals jij hem wilt."
Na het succes van Life according to Agfa heeft Dayan toch weer de smaak van het regisseren te pakken gekregen. Net zo min als hij werkelijk naar een rustiger leven verlangt, wil hij stoppen met regisseren. "De montage van mijn volgende speelfilm The electric blanket syndrome is bijna klaar en ik hoop hem dit jaar in Cannes te kunnen vertonen. De film is een zwarte komedie over drie zwervers die maar wat lopen te dagdromen. Aan het eind weet je niet meer of je nou een droom of het echte leven hebt gezien." Eén ding is zeker, in Life according to Agfa zit genoeg leven om je een paar weken bezig te houden.

Thessa Mooij