Knife in the Clear Water (Wang Xuebo over)

Schilderachtig uitgelichte beelden van een keihard boerenbestaan. Die tegenstelling maakt Knife in the Clear Water tot een krachtig en uitgebalanceerd debuut, gefilmd in een van de meest onherbergzame gebieden ter wereld. Wang Xuebo: ‘Deze streek is extreem droog: negen van de tien jaar valt er nauwelijks regen. Dat maakte me nieuwsgierig: hoe leven mensen daar?’

Door Sasja Koetsier

Een oude boer wordt na de dood van zijn vrouw door zijn zoon aangespoord ter ere van haar een stier te offeren. In de aanloop ernaartoe lijkt dit rouwritueel zijn verdriet eerder te vergroten dan te verkleinen: want het afscheid van de stier, die hem jarenlang trouw heeft gediend, valt de man zwaar. Het sober vertelde Knife in the Clear Water laat ongezegd wat zich precies afspeelt in het hart van zijn hoofdpersoon, maar suggereert in de tedere manier waarop hij het dier verzorgt dat dit een postuum eerbetoon is aan die andere hardwerkende, stille bondgenoot — zijn vrouw. Maar ook: wat zegt het ‘voltooide leven’ van de oude stier over dat van zijn eigenaar? Zo krijgen we een vaag vermoeden van het soort gevoelens waarvan zwijgzame boeren nu eenmaal nooit echt blijk zullen geven.
Debuterend regisseur Wang Xuebo, die tot nu toe vooral als producent werkte, baseerde Knife in the Clear Water op het gelijknamige korte verhaal van Shi Shuqing. Het verhaal won in 2000 de Lu Xun-prijs, de belangrijkste literaire prijs voor korte verhalen in China. Als schrijver is Shi ook een soort cultureel ambassadeur van de Hui, een islamitische bevolkingsgroep die zich in religieus opzicht (maar niet etnisch) onderscheidt van de Han, die het merendeel van de Chinese bevolking uitmaken.

Geen regieaanwijzingen
"Ik las het verhaal in 2007, op aanraden van een klasgenoot die zelf tot de Hui behoort", vertelde Wang in januari tijdens het International Film Festival Rotterdam. "Het maakte grote indruk. Het handelt over het menselijk bestaan, over leven en dood, en dat allemaal via een verhaal over een koe." Hij zag er materiaal in voor een film en maakte met een via advertenties bijeengebracht budget een film van een klein halfuur. De positieve reacties die hij op verschillende binnenlandse festivals ontving, stimuleerden hem om er een speelfilm van te maken. Dat vereiste wel een heel nieuwe aanpak van het scenario: "Het verhaal bestaat voor tachtig procent uit de gedachten en gevoelens van mensen, het is moeilijk om dat in film te vangen."
Wang keerde daarom terug naar het gebied waar hij zijn korte film had opgenomen en waar ook het verhaal zich afspeelt: het zuiden van de autonome Hui-regio Ningxia. Hij verbleef er tien maanden en voltooide zijn script. "Deze streek staat bekend als een van de meest onherbergzame gebieden ter wereld. Het is er extreem droog: negen van de tien jaar valt er nauwelijks regen. Dat maakte me nieuwsgierig: hoe leven mensen daar?"
Zijn onderdompeling in het lokale leven zie je duidelijk terug in de film, die veel aandacht geeft aan alledaagse handelingen, praktische en religieuze. "In de maanden dat ik er woonde stak ik veel op over het leven van de Hui. Van de persoon die me het verhaal had aangeraden en van de auteur zelf heb ik ook adviezen gekregen. En sommige dingen werden door de acteurs ingebracht." ‘Acteurs’ is misschien niet het beste woord om te gebruiken, want voor de lokale bewoners die aan zijn film meewerkten is acteren, op religieuze gronden, not done. "Regieaanwijzingen kon ik dus niet geven. Als ik bijvoorbeeld wilde filmen hoe iemand zich waste, of bad, kon ik alleen bepalen vanaf welk standpunt ik het vastlegde. In andere gevallen liet ik hen een scène keer op keer herhalen en dan bleek vanzelf wat de beste manier was om de handeling te filmen."

Potten en pannen
Naast een tedere vertelling is Knife in the Clear Water ook een erg mooie film. Picturaal, met veel aandacht voor belichting en kadrering, en — in tegenstelling tot wat je zou verwachten bij een film waarin de landschappelijke omgeving zo’n grote rol speelt — in het klassieke, bijna vierkante Academy-formaat. "Het landschap is van groot belang in het leven van de personages. Maar de aandacht moest zich op hen concentreren. Ik wilde hen afbeelden zoals dat in de schilderkunst gebeurt, en daar past het 4:3-formaat veel beter bij. Tijdens de research voor de eerste, korte versie stuitte ik op de schilderijen van Jean-François Millet (bekend van Arenleessters en Het Angelus, SK). Op het werk van de Amerikaanse schilder Andrew Wyeth attendeerde een vriend mij toen ik met het voorbereiden van de speelfilm bezig was."
Een andere factor van belang in het boerenleven: de weersomstandigheden. En het toeval wilde, dat tijdens de draaiperiode die zeldzame gebeurtenis van een fikse regenbui zich voordeed. Het leidde tot een prachtige scène waarin alle potten en pannen uit de kast worden getrokken om maar zoveel mogelijk water op te vangen. "Voor de mensen die hier wonen is regen ontzettend belangrijk. Dat moest ik dus in de film vastleggen."