Jheronimus Bosch — Touched by the Devil

‘Veel hel en een beetje hemel’, aldus kunsthistoricus Matthijs Ilsink over Jeroen Bosch in dit wat braaf uitgevallen verslag van een researchavontuur. Bosch zelf redt de film, want zijn werk is adembenemend.

De eerste, geheimzinnige close-up laat alleen gebarsten verf zien. Als door een loep kijkend speuren we verder. Merkwaardige figuren doemen op, figuren uit het werk van Jheronimus (Jeroen) Bosch. De befaamde middeleeuwse schilder waar we toch zo weinig over weten. Pal daarop een onderzoeker die zich over de achterkant van een paneel buigt en nauwgezet de jaarringen in het hout opmeet. De wonderlijke verbeeldingswereld van Bosch naast het bevlogen, maar ogenschijnlijk gortdroge monnikenwerk. Een aardig contrapunt in deze documentaire over de speurtocht van een team van Bosch-experts.
Het is het regiedebuut van Pieter van Huystee, vooraanstaand producent van Nederlandse documentaires. Jheronimus Bosch loopt vooruit op de grote tentoonstelling waarmee het Noordbrabants Museum binnenkort de 500ste sterfdag van de schilder viert. Van Huystee volgt in de film het team dat ter voorbereiding van de expositie vier jaar over de wereld trekt om de 25 bewaard gebleven schilderijen van Bosch gedetailleerd te onderzoeken. Met röntgen- en infraroodtechniek kan onder de zichtbare verf gekeken worden, met soms verrassend resultaat.
Intussen moet er onderhandeld worden met al die musea. Willen zij hun schatten in bruikleen geven voor de tentoonstelling of gaan ze zelf iets op poten zetten? Iedereen draait beleefd om elkaar heen en zwijgen is soms veelbetekenend. Het meeste speelt zich jammer genoeg buiten het zicht van de camera af. Ook de bureaucratie waar de onderzoekers soms doorheen moeten wordt voornamelijk gesuggereerd door een zinnetje in het commentaar.
Hoewel het goed verzorgde en mooi gefotografeerde Jheronimus Bosch veelbelovend van start gaat en er ruimte is voor nieuwsgierige blikken en persoonlijke mijmeringen, wordt het nooit zo spannend als je hoopt. Ook de conclusie over de echtheid van een paar bekende werken komt eigenlijk gewoon uit de lucht vallen.
Zo wordt hier tamelijk plichtmatig en soms wat vluchtig samengevat wat er zoal bij dit kunsthistorische avontuur komt kijken. De toon is overigens plezierig en nooit hoogdravend. Ook niet als bevlogen deskundigen de schilderijen becommentariëren. Projectleider Matthijs Ilsink zelf bekent hoe leuk hij het vindt dat hij eindelijk met zijn neus bovenop op het werk mag staan. Het wonder van Bosch schuilt vooral in de details.
Ik heb dan ook ademloos zitten kijken wanneer de camera in close-up ronddwaalt door die bizarre geschilderde wereld. Surrealisme avant la lettre, voorstellingen die aan sciencefiction doen denken, gruwelijke horrorscènes, levensechte mensen met al hun goed en kwaad, een melancholieke duivel, tederheid en breekbare onschuld. Wat mij betreft had dat een film lang door mogen gaan.

Leo Bankersen