JA & NEE

Nederlandse theatermakers lonken geregeld naar film en video. Vooraanstaande regisseurs als Gerardjan Rijnders en Theu Boermans hebben de afgelopen jaren hun eerste schreden in de filmwereld gezet; anderen grijpen naar de video-camera om hun toneelvoorstelling te verrijken. Dick Hauser kiest voor een andere variant. Zijn korte debuutfilm Ja is het eerste deel van een avondvullend theater-tweeluik.

"Het is heus niet zo dat ik al mijn hele leven wilde filmen en nu een jongensdroom heb verwezenlijkt", vertelt Dick Hauser drie weken voor de première. Op dat moent legt hij de laatste hand aan de montage van de film Ja. Het theaterdeel van het tweeluik, dat — vanzelfsprekend — Nee heet, verkeert nog volop in het repetitieproces. "Ooit ben ik als grafisch ontwerper en muzikant door Hauser Orkater met de broers Van Warmerdam het theater ingerold. In de loop der jaren heb ik me vervolgens ook met dans en mime beziggehouden. Nu kies ik voor film, omdat ik denk dat het de meest geschikte kunstvorm is voor dit project."
Film is inderdaad een voor de hand liggende keuze voor het script van Ja. Het gaat immers over de filmwereld zelf: in drie parallel lopende verhalen worden de lotgevallen van drie beginnende actrices getoond. Met meer en minder geslaagde pogingen proberen ze voet aan de grond te krijgen in de filmbusiness. Kim heeft een filmend vriendje die haar gebruikt voor zijn cinematografische experimenten; Ellen monteert een film waar ze zelf de hoofdrol in speelt; Sonia spiegelt de sociale dienst en haar oma een filmcarrière voor die in werkelijkheid minder florissant verloopt.

Greta Garbo
Nee toont de keerzijde van de filmwereld. Dit tweede deel van de double-bill leent zich goed voor toneel. Drie diva’s bevinden zich in een verlaten studio, een soort filmhemel waar zij tot in de eeuwigheid filmster blijven. De actrices zijn zo vertrouwd met de rollen die ze gespeeld hebben, dat ze niet meer weten waar de grens loopt tussen de werkelijkheid en de bordkartonnen filmset.
Schrijfster Natasja André de la Porte heeft zich voor de personages laten inspireren door Mae West, Marlene Dietrich en Greta Garbo. Volgens Hauser zijn zij drie archetypische actrices die op een verschillende manier met hun succes omgingen. Dietrich en West hebben tot op hoge leeftijd hun imago van leeftijdsloze filmheldin gecultiveerd, terwijl ze toen niet meer dan een campy karikatuur van zichzelf waren. Garbo daarentegen koos eieren voor haar geld en gaf na een grote flop op haar zesendertigste jaar de pijp aan Maarten. Die tegengestelde keuzes hebben ook de actrices in Nee gemaakt.

Vertrekkende trein
Door zijn achtergrond als grafisch vormgever is Dick Hauser geneigd om zijn werk erg te stileren. Toch heeft de debuterende filmregisseur zich naar eigen zeggen niet als estheet opgesteld. Ja is een vlot vertelde, realistische film waarin de ervaringen van drie jonge actrices centraal staan. "Het stond voorop dat we de set heel eenvoudig hielden. Ik wilde geen studio-film maken waarbij we eindeloos bezig waren met de compositie en het uitlichten. Ik heb cameraman Ruud Monster veel vertrouwen gegeven, zodat ik me kon concentreren op het spel."
Lieve Claes, Caroline van Leerdam en Stella van Leeuwen spelen de hoofdrollen in zowel film als toneelstuk, hoewel de personages uit Ja niet in het tweede deel terugkeren. Misschien was het inderdaad mooier geweest als het toneelstuk een vervolg was op de film, erkent Hauser. Maar dat zou ook geforceerd over kunnen komen. Nu vullen de delen elkaar aan omdat de thematiek verwant is. Bovendien zijn de drie actrices een constante factor in het tweeluik.
Eén van de thema’s van Ja & Nee is de illusie van de film: de imaginaire wereld in films, maar ook de vluchtigheid van het sterrendom. Ellen, een van de personages uit Ja, monteert de film waar ze zelf de hoofdrol in speelt. Als ze niet tevreden is over het restultaat, stelt de editor voor om er een ander einde aan te plakken: "Een vertrekkende trein, dat werkt altijd goed." Zo gemakkelijk als je aan een film een andere draai kan geven, zo vatbaar voor verandering is ook de carrière van een filmster. Een actrice uit Ja krijgt de rol voor een plattelandsdrama, omdat ze tijdens een auditie uit haar slof schiet. Ze barst in woede uit, en acteert dan juist niet meer. Zo is het altijd toeval of je filmster wordt, of niet. Een dubbeltje kan raar rollen, legt Dick Hauser uit. Het kan Ja zijn, maar voor hetzelfde geld is het Nee.

Pieter Bots